Requisitoir dag 2 (21 december 2021)

3.5    Neerschieten van MH17 met de Buk-TELAR

3.5.1    Inleiding

De Buk-TELAR is dus in opdracht en onder begeleiding van de verdachten vervoerd naar de afvuurlocatie in de buurt van Pervomaiskyi. Vanaf dat moment wordt het stil op de tap van Kharchenko: hij is vanaf 14:10 uur niet meer te horen in tapgesprekken. En ook Pulatov horen we niet meer na 13:36 uur.  Wel volgt uit de historische verkeersgegevens van zijn telefoonnummer dat eindigt op -511 dat hij tussen 15:48 en 16:31 uur zendmasten aanstraalt in Pervomaiske, dat vlakbij Pervomaiskyi ligt.  Verder is er dus radiostilte. Toch heeft het onderzoek veel informatie opgeleverd over wat er op de afvuurlocatie is gebeurd. 

3.5.2    Afvuren van Buk-raket

Bij de lancering van een raket ontstaat een steekvlam, die afhankelijk van de ondergrond voor brand kan zorgen.  Op satellietbeelden van 20 en 21 juli 2014 is te zien dat de noordwestelijke hoek van dit veld zwart is, terwijl dit nog niet is te zien op de satellietfoto van 16 juli 2014. Om het zwarte deel is een donkere lijn zichtbaar.  Volgens een beeldanalist van het ministerie van Defensie is deze donkere lijn een spoor ten gevolge van het omploegen van het land.  Dit past bij de verklaring van getuige X48 dat de plek waar de raket is gelanceerd in brand is gevlogen en later door een tractor is omgeploegd.  Ook de European Space Agency (ESA) heeft de satellietfoto’s beoordeeld. Volgens ESA past de zichtbare verandering in de noordwestelijke hoek van het veld bij de gevolgen van brand. Verder ziet ESA in beginsel geen reden voor een landbouwer om zijn veld op een dergelijke ongelijke wijze te verbranden of om te ploegen. Op oudere satellietbeelden van hetzelfde veld heeft ESA een dergelijke ongelijke bewerking van het veld niet gezien. ESA concludeert dan ook dat een abnormale gebeurtenis heeft plaatsgevonden in de noordwestelijke hoek van het veld tussen 16 juli en 21 juli 2014, die een significante degradatie van de aarde inclusief brand heeft veroorzaakt. Dit past bij een raketlancering.  

3.5.2.4.2    Beginpunt van de brand

Uitgaande van de hypothese dat de zwarte plek op het veld een brandplek is, heeft het KNMI onderzocht waar het beginpunt van deze brand is en hoe deze zich heeft verspreid. Het KNMI constateert dat er op 17 juli 2014 om 16:20 (UTC+3) uur in de regio een noordoosten- tot oostenwind staat.

De Russische Federatie en Almaz-Antey hebben informatie verstrekt over vorm en afmetingen van de fragmenten uit de 9N314M warhead.  De bowtie heeft een afmeting van ongeveer 13 bij 13 bij 8 mm, de tegel is ongeveer 8 bij 8 bij 5 mm groot en het staafje 6 bij 6 bij 8 mm. Deze afmetingen komen nagenoeg overeen met de afmetingen van de fragmenten zoals die door het JIT zijn vastgesteld bij de ontmanteling van een 9N314M warhead in Oekraïne.  Op de fotos die we nu tonen is te zien dat de aangetroffen vlinder en tegel vrijwel dezelfde afmetingen hebben als de fragmenten met dezelfde vorm in de 9N314M warhead van een Buk-raket.  Verder lijken zij op na afloop van de arenatesten in Finland en Oekraïne veilig gestelde vlinders en tegels.

Deze twee specifieke fragmenten zijn aangetroffen in de lichamen van twee bemanningsleden:
i.    de vlinder in het lichaam van de captain van team A;   
ii.    de tegel  in het lichaam van de first officer van team A.  

In een stuk spant aan de linkerzijde van de cockpit is vliegtuigvreemd materiaal aangetroffen in de vorm van een stuk roestvast staal (AAGK3338NL).  In de sponning van het linker cockpitraam is een donkergroen verwrongen stuk metaal aangetroffen (AAHZ3650NL).  Beide delen zaten klemvast in de vliegtuigwrakdelen.  In het dossier worden deze delen ook wel ‘de prop’ (uit het spant) en ‘de groene prop’ (uit de sponning) genoemd. Het NFI heeft deze delen met behulp van een zaag uit de wrakstukken verwijderd, waarna de prop uit het spant in drie stukken is gezaagd.  Vervolgens zijn alle delen onderzocht door het NFI  en door forensische specialisten van de Australische Federale Politie (AFP).  Wij staan nu eerst stil bij het NFI-onderzoek. 

3.5.3.3.1    Elementsamenstelling en microstructuur

Het NFI heeft de elementsamenstelling en de microstructuur van deze deeltjes bepaald. Beide deeltjes bestaan uit martensitisch warmgewalst roestvaststaal. Ook heeft het NFI van diverse onderdelen van meerdere referentie Buk-raketten de elementsamenstelling en microstructuur bepaald. Onder meer van de schuif- en grondplaten. Deze schuif- en grondplaten bevinden zich op een contactpunt in het staartdeel van de Buk-raket, waaraan een kabel van het Buk-lanceervoertuig is gekoppeld.  Het deeltje uit het spant en het deeltje uit de sponning van het cockpitraam zijn op basis van elementsamenstelling en microstructuur niet te onderscheiden van de schuif- en grondplaten van de 9M38 referentieraket en één van de twee 9M38M1 referentieraketten. Met andere woorden: deze deeltjes zijn volgens het NFI uit hetzelfde materiaal geproduceerd als de schuif- en grondplaten van deze Buk-referentieraketten. Het NFI werkt in dit soort onderzoeken vaak met verschillende hypotheses, waarbij de resultaten van het onderzoek worden vertaald naar de mate van waarschijnlijkheid of onwaarschijnlijkheid dat een bepaalde hypothese klopt. In dit geval zijn de bevindingen volgens het NFI veel waarschijnlijker (dus veel beter te verklaren) wanneer deze deeltjes afkomstig zijn van de schuif- en grondplaten van een Buk-raket dan wanneer ze afkomstig zouden zijn uit andere bron, zoals een ander wapen.   

3.5.3.3.2    Overige fysieke kenmerken

3.6 Reacties na neerschieten van MH17

3.6.1    Inleiding

Het afvuren van de Buk-raket en het neerhalen van MH17 leidt die dag tot veel reacties. De verdachten en andere strijders spreken er vooral telefonisch over, lokale bewoners en journalisten berichten erover op sociale en andersoortige media. Wij lopen die reacties nu in grote lijn na, omdat deze iets zeggen over de betrokkenheid van de DPR in het algemeen en de betrokkenheid van verdachten in het bijzonder. 

3.6.2    Berichten over neerschieten vliegtuig

Al vanaf 16:21 uur, één minuut na het neerhalen van MH17,  verschijnen verschillende berichten op sociale media die gaan over het neerstorten of neerhalen van een vliegtuig bij Snizhne en Torez.  Tegelijk vinden in de eerste twintig minuten verschillende telefoongesprekken plaats tussen strijders van de DPR, die bespreken dat ze een vliegtuig hebben neergehaald.  Ook spreken plaatselijke bewoners via de app Zello over een neergeschoten vliegtuig.  In de tap- en Zello-gesprekken passeren verschillende types van militaire vliegtuigen de revue, die zouden zijn neergehaald. 

Pulatov zegt dan dat hij op volle snelheid door Torez rijdt en dat hij een uitgebreide evaluatie van de situatie moet geven. Pulatov zegt dat Kharchenko aan ‘that one’ moet zeggen dat ‘onze Buk (…)’.⁶  Kharchenko onderbreekt Pulatov en zegt hem dat alles in orde is en dat ‘die’ (dus hun Buk) naar een andere plek is gegaan. Pulatov zegt dan dat de Sushka een minuut ervoor het Chinese passagiersvliegtuig had neergehaald. Kharchenko praat er doorheen en zegt ‘no, no, no. We were working over the Sushka’. Pulatov zegt dat hij dat weet en dat zij vlak daarna de Sushka pakten die daarvoor de Chinees had neergehaald. De hele wereld zal het erover hebben, zegt Pulatov. 

Een kwartier later, om 19:01 uur, wordt Pulatov gebeld door de DPR-strijder Tskhe.  Pulatov zegt dat hij weet dat hij (Tskhe) zich zorgen maakte maar dat wat Tskhe’s bloedbroeder neerschoot een Sushka was, die een minuut ervoor het burgervliegtuig neerschoot. Volgens Pulatov heeft die bloedbroeder van Tskhe het goed gedaan en hoeft Tskhe zich geen zorgen te maken. Ook in andere gesprekken tussen separatisten komt dit nieuwe scenario terug. 

Een zelfde verhaal vertelt Pulatov om 19:52 uur aan Dubinskiy, al duurt het even voordat deze lezing tot Dubinskiy doordringt.  Dat horen we nu.

Dubinskiy vraagt dus aan Pulatov: ‘heeft onze Buk geschoten of niet?’. Pulatov antwoordt dat ‘de Buk een Sushka [heeft] neergehaald nadat de Sushka de Boeing heeft neergeschoten’. Dubinskiy vraagt of Pulatov dat zelf heeft gezien. Pulatov zegt dat hij zelf in Marinovka was, maar dat hun (‘onze’) mannen het vanuit alle posities hebben gezien en dat het is waargenomen uit Snizhne zelf. Dubinskiy kan het kennelijk nog niet helemaal bevatten en vraagt opnieuw of de Sushka werd neergeschoten door ‘de Buk’. Als Pulatov dat bevestigt, is het voor Dubinskiy duidelijk. 

Dat niet alleen Dubinskiy in eerste instantie moeite heeft met het verhaal, blijkt wanneer hij twee minuten later naar Girkin belt om het nieuws over te brengen.  Ook dit gesprek spelen we af.

We hoorden Dubinskiy zojuist tegen de assistent van Girkin zeggen dat hij zeer dringend met Girkin moet spreken. Als Girkin aan de lijn komt, vraagt Dubinskiy of hij - voor het eerst vandaag - goed nieuws wil. Dubinskiy zegt dat vanaf Snizhne door ‘die van ons’ werd gezien dat de Sushka de Boeing raakte en dat daarna ‘die van ons’ de Sushka raakten met de Buk. Pulatov heeft hierover gerapporteerd. Nadat Dubinskiy herhaalt dat de Sushka de Boeing raakte en die van hun daarna de Sushka met de Buk, vraag hij of Girkin het goed nieuws vindt. Girkin antwoordt dat hij het niet weet, maar dat hij er eerlijk gezegd niet veel van gelooft. 

Zo stellig als Dubinskiy dit ‘goede nieuws’ aan Girkin rapporteert, zo weinig overtuigd lijkt hij zelf van deze lezing van de gebeurtenissen. Zo blijkt vijf minuten later, iets voor achten, als hij wordt gebeld door Kharchenko. 

Kharchenko vraagt of hij de crash site vrij moet geven aan de OVSE, de Europese organisatie die in het rampgebied ter plaats is. Dubinskiy zegt van wel en vraagt dan of Kharchenko zeker weet dat hun mensen zagen dat ‘het’ geraakt werd met een Sushka, of dat het uiteindelijk toch het werk van hun eigen mensen was. Als Kharchenko dit laatste ontkent, vraagt Dubinskiy door: ‘it was Sushka, wasn't it?’. Ja het was een Sushka, zegt Kharchenko. ‘En toen werd de Sushka geraakt met een Buk door onze mensen, klopt dat?’ vraagt Dubinskiy nog. ‘Eerst was er een knal in de lucht en toen was er onze knal’, beaamt Kharchenko. 

3.6.6    Conclusie reacties na neerschieten MH17

In de uren na het neerhalen van MH17 vindt dus veel communicatie plaats tussen DPR-strijders, waaronder de verdachten. Eerst wordt opgetogen gesproken over een militair vliegtuig dat zou zijn neergehaald. Er wordt daarbij gesproken over ‘onze Buk’ en ‘de Buk’ die het vliegtuig neerhaalde. Als vervolgens blijkt dat  een passagiersvliegtuig is neergehaald, verandert het verhaal en wordt besproken dat de Boeing werd neergehaald door een Oekraïens gevechtsvliegtuig en dat dit gevechtsvliegtuig daarna door de separatisten werd neergehaald met de Buk. Verdachten spreken dan wel nog steeds over ‘hun’ Buk dat een vliegtuig neerhaalde. 

Dat niet iedereen het aangepaste verhaal - waarin naast MH17 ook een gevechtsvliegtuig zou zijn neergeschoten - zomaar aanneemt en dat de gesprekken tussen de verdachten over deze lezing stroef verlopen, is niet zo vreemd; er is die dag immers geen militair vliegtuig neergeschoten. Er was zelfs geen militair vliegtuig in de buurt waarop geschoten had kunnen worden, of die zelf MH17 had kunnen neerschieten. Uitgebreid onderzoek heeft uitgewezen dat noch de Russische, noch de Oekraïense primaire radardata van 17 juli een registratie bevat van een militair vliegtuig in de nabijheid van MH17. Getuigenverklaringen en vluchtgegevens die zijn verstrekt door de Oekraïense autoriteiten bevestigen dat die dag geen militaire vluchten zijn uitgevoerd boven het door de separatisten bezette gebied. En niemand heeft ooit wrakstukken gevonden van een ander vliegtuig dan MH17. 

Voor het bewijs tegen de verdachten is het niet van belang of zij oprecht meenden een Sushka te hebben neergehaald of dat dit enkel werd gezegd om de schuld voor het neerhalen van MH17 te ontlopen. Van belang is dat de DPR-strijders, waaronder de verdachten, direct na het neerhalen van MH17 bespreken dat zij met hun Buk een vliegtuig hebben neergehaald. En aangezien op 17 juli 2014 in Oekraïne geen ander vliegtuig is neergehaald dan MH17, kunnen die gesprekken alleen zijn gegaan over het neerhalen van MH17. ⁷ 

3.7    Afvoer van de Buk-TELAR

3.7.1    Inleiding 

Wij hebben inmiddels uitgebreid stilgestaan bij de aanvoer van de Buk-TELAR naar de afvuurlocatie op 17 juli 2014, bij de lancering van de Buk-raket vanaf het landbouwveld nabij Pervomaiskyi en bij de reacties van verdachten direct na het neerschieten van MH17. Wij komen nu te spreken over hetgeen na het neerschieten van MH17 gebeurt, namelijk de afvoer van de Buk-TELAR naar de Russische Federatie en de rol van de vier verdachten daarbij.
 

Vrijwel direct na het gesprek met Girkin belt Dubinskiy (om 20:32 uur) naar Kharchenko om te zeggen dat een dieplader zal komen voor ‘het doosje dat wij hebben’. Hij geeft de opdracht van Girkin door: hun twee BTR’s moeten die doos naar de regiogrens begeleiden. Kharchenko antwoordt dat hij geen BTR meer heeft; één is kapot en de ander is meegenomen door Prapor, de call sign van een andere commandant. 

In deze gesprekken hebben Girkin en Dubinskiy het over een ‘beschadigde tank’ en ‘het doosje’. Kijkend naar de eerdere en latere gesprekken tussen de verdachten waaruit blijkt dat de eenheid van Kharchenko op dat moment de Buk-TELAR bewaakt en gegeven de feiten en omstandigheden in de avond en nacht van 17 op 18 juli 2014 die wij hierna zullen bespreken, wordt met ‘de beschadigde tank’ en ‘het doosje’ onmiskenbaar de Buk-TELAR bedoeld.

3.7.3    Buk-TELAR rijdt zelfstandig van afvuurlocatie naar Snizhne 

Direct na het neerhalen van MH17 is de Buk-TELAR al in veiligheid gebracht, zo blijkt uit het eerder genoemde gesprek tussen Dubinskiy en Kharchenko. 

3.7.3.1    Buk-TELAR op eigen kracht en onder bewaking naar Snizhne

Uit andere gesprekken blijkt dat de Buk vervolgens naar Snizhne wordt geleid. Zo laat Sharpov in een gesprek van 20:41 uur aan Kharchenko weten dat ‘het doosje’ door onbekenden wordt weggehaald en vraagt hij aan Kharchenko of hij het moet begeleiden. Kharchenko zegt dan in niet mis te verstane woorden dat Sharpov het daar moet laten staan (‘niks begeleiden!’) en dat hij, Kharchenko, het ophaalt. Op de achtergrond is vervolgens te horen dat Sharpov aan anderen doorgeeft dat Kharchenko eraan komt om het te begeleiden. Ook wordt gezegd dat ze naar de rand van de controlepost moeten gaan, waar Kharchenko zal arriveren.  Uit historische verkeersgegevens blijkt dat de telefoon van Sharpov van 16:26 uur tot en met 20:54 uur een zendmast aanstraalt met bereik op de afvuurlocatie en de daarbij gelegen controlepost.

3.7.3.2    Bemanningslid Buk-TELAR kwijtgeraakt vóór Snizhne

Uit een aantal daaropvolgende gesprekken blijkt dat één van de bemanningsleden van de Buk-TELAR de rest van zijn crew is kwijtgeraakt. In het gesprek van 21:32 uur brengt Gilazov Kharchenko op de hoogte van het feit dat één strijder (‘fighter’) van de ‘launcher’ ‘has fucking lost his crew’. Als Kharchenko vraagt over welke ‘launcher’ hij het heeft, antwoordt Gilazov: ‘de Buk’. Gilazov zegt dat die strijder nog bij hem staat, bij het ‘checkpoint’. Kharchenko instrueert Gilazov vloekend om hem naar Snizhne te brengen, waar Kharchenko hem zal opwachten.  
 

Vrijwel direct na het gesprek met Gilazov belt Kharchenko naar Pulatov en vraagt of hij contact kan opnemen met de strijders van het ‘nieuwe doosje’. Gelet op het eerdere gesprek met Gilazov wordt hiermee duidelijk de Buk-TELAR bedoeld. Kharchenko zegt dat ze niet op de verzamelplaats zijn en bovendien één bemanningslid zijn vergeten. Kharchenko geeft aan dat dat bemanningslid bij hem is. Pulatov zegt toe contact te zullen leggen, waarop Kharchenko nog zegt dat Gilazov – die in het gesprek wordt aangeduid met zijn callsign Ryazan - op Pulatov staat te wachten bij de Furshet. Dat horen we nu.

Direct na dit gesprek belt Pulatov op 17 juli 2014 om 21:42 uur driemaal uit naar het telefoonnummer dat eindigt op -6335 en waarmee Pulatov eerder die middag ook al contact zocht, kort nadat hij bij de Furshet het Buk-konvooi met Kharchenko heeft ontmoet.  Zoals eerder besproken, staat de gebruiker van dat nummer in contact met de bemanning van de Buk-TELAR of is het één van de bemanningsleden.  Pulatov belt in de avond na het neerschieten van MH17 drie keer naar dit nummer, maar er komt geen gesprek tot stand. Gelet op het voorgaande gesprek met Kharchenko en diens verzoek om contact op te nemen met de strijders van ‘het nieuwe doosje’ gaat het Openbaar Ministerie er vanuit dat Pulatov op dit moment in contact probeert te komen met de bemanning van de Buk-TELAR of een begeleider daarvan. Om 21:42 en 22:52 uur wordt Pulatov tweemaal door Gilazov gebeld, mogelijk over de ontmoeting met het verloren bemanningslid bij Furshet. Gelijk hierna, om 21:53 en 22:53 uur, probeert Pulatov weer contact te leggen met het telefoonnummer dat eindigt op -6335, wederom zonder succes.   

Waar en wanneer het bemanningslid weer is aangesloten bij de rest van de crew is op basis van de onderzoeksresultaten niet vast te stellen. Wel is helder dat daar waar Kharchenko belast is met de afvoer van de Buk-TELAR, Pulatov degene is die contact onderhoudt met de bemanning of de begeleiders daarvan. 

3.7.4    Transport Buk-TELAR van Snizhne naar Luhansk

Zojuist bespraken we het vertrek van de Buk-TELAR vanaf de afvuurlocatie en de aankomst in Snizhne kort na 21:00 uur. De eerste instructie over de afvoer van de Buk-TELAR komt van Girkin  en wordt door Dubinskiy doorgegeven aan Kharchenko.   

3.7.4.1    Konvooi Buk-TELAR rijdt van Snizhne naar Krasnyi Luch

Een paar uur later, om 23:12 uur, laat Kharchenko aan Dubinskiy weten dat hij zich nog steeds in Snizhne bevindt en dat de TELAR zojuist het platform (van de oplegger) is opgereden.

3.7.4.3    Konvooi Buk-TELAR rijdt van Krasnyi Luch, via Debaltseve naar Luhansk

De voorgenomen ontmoeting tussen de leden van de DPR en LPR en de overdracht van de Buk-TELAR gaat echter niet door. In de nacht van 17 op 18 juli 2014 tussen 01:20 en 02:30 uur vinden meerdere telefoongesprekken plaats waaruit blijkt dat getuige S21 en de rest van zijn groep niet op de escorte in Krasnyi Luch wachten maar direct doorrijden tot Debaltseve.
 

Uit de verklaring van S21 volgt dat het konvooi rond 01:00 of 02:00 uur in de nacht van 17 op 18 juli 2014 bij het kruispunt op de Rostov snelweg bij Krasnyi Luch is gearriveerd.  In die periode ontvangen de begeleiders van de Buk meerdere telefoontjes over de verdere begeleiding van de vracht door anderen, maar niemand van de groep is volgens getuige op de hoogte van deze afspraken en dus rijden ze na enige tijd door naar Debaltseve.

3.7.4.4.1    Video Luhansk

Op de beelden is te zien dat de Buk-TELAR drie raketten draagt,  in plaats van vier.  Er ontbreekt dus één raket. Volgens de metadata van deze video is deze op 18 juli 2014 om 04:50 uur gemaakt. 

Girkin wil vervolgens weten aan wie S21 het voertuig heeft gegeven. Enkele minuten later belt hij weer naar Dubinskiy en zegt dat hij S21 naar hem toe moet sturen.  Direct na dit gesprek met Girkin belt Dubinskiy weer naar Kharchenko. Hij zegt dat Kharchenko S21 moet halen en naar hem toe moet brengen om uit te leggen wie het voertuig heeft meegenomen en waar dit naartoe is gebracht. Volgens Kharchenko is het naar ‘Bibliothekar’ - oftewel Chernykh - gegaan, van de groep die het voertuig ook op de oplegger heeft gebracht. Ze zijn inmiddels in Rusland en brengen een nieuw voertuig mee. Dit gesprek laten wij nu horen.

Vervolgens belt Dubinskiy zelf naar Chernykh en vraagt of ‘onze mensen’ het ‘doosje’ aan hem hebben overgedragen. Chernykh bevestigt dit en zegt dat hij het heeft geëxporteerd en dat het ‘al daar is’, waarmee dus de Russische Federatie wordt bedoeld.  Dubinskiy stelt hierna Girkin op de hoogte dat Chernykh het voertuig heeft overgenomen van S21 en naar de grensstreek heeft gebracht.

3.8    Herkomst van de Buk-TELAR

Dat de Buk-TELAR die in de ochtend van 17 juli 2014 werd aangevoerd en na het afvuren weer werd afgevoerd, uit de Russische Federatie kwam, blijkt al uit de zojuist besproken tapgesprekken  en zendmastgegevens.  Daarnaast is die Buk-TELAR ook nog geïdentificeerd als een TELAR van de 53e Anti Aircraft Missile Brigade (verder: de 53e Brigade) uit het Russische Koersk.  Deze identificatie heeft in verschillende stappen plaatsgevonden.

3.8.1    Vergelijking beeldmateriaal 17 en 18 juli 2014 

3.8.1.1    Oekraïens beeldmateriaal

De eerste stap in het identificatieproces betreft onderzoek naar het beeldmateriaal van de Buk-TELAR van 17 en 18 juli 2014, dat hierna het Oekraïense beeldmateriaal wordt genoemd. Op beeldmateriaal uit Donetsk (I),  Makeevka,  Torez  en Luhansk  is telkens dezelfde Volvo-combinatie met Buk-TELAR te zien. Op al dat beeldmateriaal zijn een Volvo-truck met een witte cabine en een rode dieplader zichtbaar. 

Op dit beeld zien we dat alle loopwielen spaken hebben, op één na: het tweede wiel van achteren, voor de kijker het tweede wiel links. 

Omdat de loopwielen vanwege de stand van de zon en de schaduwwerking niet heel erg goed van elkaar te onderscheiden zijn, is op basis van de ware afmetingen van loopwielen per loopwiel gemeten hoe breed de in dat betreffende loopwiel zichtbare schaduw is. 

Op de eerste slide zien we aan de linkerzijde van de TELAR een zwaartepuntmarkering en treintransportmarkering naast elkaar. 

Op de volgende slide zien we op de rechterzijde van de TELAR een treintransportmarkering die zich – anders dan de markering die we hiervoor zagen – op het rubberen zijschort bevindt.

Aan diezelfde rechterzijde zien we op de plek waar doorgaans een tactisch voertuignummer is te vinden slechts twee witte vlekjes, die – anders dan de restanten aan de linkerzijde die we eerder zagen – niet naast elkaar maar boven en onder elkaar staan.   

Ook het eerder besproken afwijkende loopwiel bevindt zich zowel op het Oekraïense als Russische beeldmateriaal precies op dezelfde plek.   

En als laatste tonen wij de eerder ook al genoemde scheur of opening in het rubberen zijschort. Ook nu is zichtbaar dat deze scheur zich aan dezelfde zijde van de TELAR en op dezelfde locatie bevindt: tussen het loopwiel zonder spaken en het daarnaast gelegen loopwiel met spaken.

Zo is er dus een match vastgesteld tussen de Buk-TELAR die op 17 en 18 juli 2014 in Oekraïne op beeld is vastgelegd, en de Buk-TELAR ‘3X2’ uit het Russische beeldmateriaal. De combinatie van 15 kenmerken maakt deze TELAR wat het Openbaar Ministerie betreft uniek.  

3.8.1.3    Verificatie van de identificatie

Hoe uniek deze combinatie is, is gebleken tijdens de zoektocht naar andere TELAR’s dan de ‘3X2’ met dezelfde kenmerken. Dat was de derde stap in het identificatieproces. Tijdens het onderzoek zijn meer dan een miljoen foto’s en video’s veiliggesteld. Het NFI heeft een tool ontwikkeld waarmee geautomatiseerd naar TELAR’s kan worden gezocht. 

3.9    Standpunten verdachten

3.9.1    Inleiding

Hiervoor hebben wij besproken welk bewijs er is voor de betrokkenheid van verdachten bij het neerschieten van MH17. Ook hebben wij benoemd welke inspanningen het Openbaar Ministerie en uw rechtbank hebben verricht om hierover de standpunten van verdachten te vernemen. Zij zijn daartoe bij herhaling uitgenodigd.⁸ Ondanks de herhaalde uitnodigingen van het Openbaar Ministerie en uw rechtbank gedurende dit proces hebben alle vier de verdachten er voor gekozen om geen verklaring af te leggen in dit proces. Zij konden dus niet door uw rechtbank en het Openbaar Ministerie bevraagd worden. 

In 2020 heeft Pulatov al de kans voorbij laten gaan om vragen te beantwoorden tijdens een verhoor in de Russische Federatie. Het Openbaar Ministerie had toen vragen aan hem voorgelegd in een rechtshulpverzoek aan de Russische autoriteiten,  maar Pulatov heeft zich toen op zijn zwijgrecht beroepen en aangegeven dat hij uitsluitend bereid was om een verklaring af te leggen ten behoeve van de Nederlandse rechter. Weliswaar heeft Pulatov een deel van de vragen van het Openbaar Ministerie beantwoord in zijn videoverklaring, maar tegenover uw rechtbank heeft hij nooit een verklaring afgelegd. Uw rechtbank heeft hem nooit op zitting kunnen bevragen. Ook aan Girkin en Dubinskiy hebben wij vragen voorgelegd via de Russische autoriteiten.  Van de Russische autoriteiten kregen wij bericht dat zij wel uitvoering hadden gegeven aan ons verzoek om Girkin en Dubinskiy te horen, maar dat ‘de getroffen maatregelen niet [hebben] geresulteerd’ in een uiteindelijk verhoor.  Wat dat precies betekent, weten wij niet. Op andere rechtshulpverzoeken kregen wij het Russische antwoord dat Girkin en Dubinskiy niet op hun oproepingen hadden gereageerd. 

Pulatov en Dubinskiy hebben zich nadrukkelijk uitgelaten over het bewijs in dit proces. Dubinskiy deed dat in het kader van een interview met een journaliste die volgens onderzoek van Bellingcat nauwe banden heeft met een Russische veiligheidsdienst.⁹ In dat interview richt hij zich rechtstreeks tot uw rechtbank en het Openbaar Ministerie.¹⁰ Wij hebben dit interview van Dubinskiy afgespeeld op zitting en op onze vordering heeft uw rechtbank de video aan het dossier toegevoegd. Pulatov heeft twee videoverklaringen aan uw rechtbank verstrekt. Onderdelen van deze verklaringen van Pulatov zijn door de verdediging op zitting afgespeeld. Daarnaast hebben Pulatov en Dubinskiy zich ook uitgelaten op sociale media en internetfora. 

Girkin en Kharchenko hebben zich via andere wegen uitgesproken over de ten laste gelegde feiten. Kharchenko heeft dit gedaan in een interview. Girkin heeft zich hierover uitgelaten in verschillende interviews, op sociale media en op internetfora. Daarnaast hebben wij een getuigenverklaring van Girkin ontvangen, die hij heeft afgelegd tegenover de Russische opsporingsautoriteit.  

Al deze uitlatingen van verdachten betrekken wij bij de beoordeling van het bewijs. Dat zijn immers hun eigen standpunten over de toedracht van het neerschieten van MH17 of over de betrouwbaarheid van het bewijs dat er tegen hen ligt. Zij hebben niet de waarde van een verklaring afgelegd op zitting of tegenover een rechter-commissaris, want er is bij zulke uitlatingen geen sprake van een kritische bevraging van de verdachten en wij weten niet onder welke omstandigheden deze uitlatingen tot stand zijn gekomen. Met die kanttekening kunnen ze wel bij de beoordeling van het bewijs betrokken worden. Wij zullen deze standpunten nu bespreken.

3.9.2    Standpunt verdachte Girkin

We beginnen met het standpunt van verdachte Girkin.

3.9.2.1    Geen opdracht tot neerschieten MH17

In interviews en op sociale media ontkent Girkin al sinds de eerste weken na 17 juli 2014 betrokkenheid bij het neerschieten van MH17. Als hem tijdens een persconferentie van 28 juli 2014 wordt gevraagd of zijn mannen op het vliegtuig van Malaysia Airlines hebben geschoten, zegt Girkin dat hij nooit een Buk-systeem onder zijn bevel had en dat hij daarom ook geen opdracht heeft kunnen geven aan zijn mannen om op het vliegtuig te schieten.  Wij zien en horen dat nu.

3.9.2.2    Betrokkenheid anderen 

Over andere betrokkenen bij het neerschieten van MH17 heeft Girkin verschillende verklaringen afgelegd. In een interview van 11 september 2014 zegt hij dat hij ook niet weet wie de Boeing uit de lucht heeft gehaald.¹¹ Hij had toen andere dingen aan zijn hoofd en gaf leiding aan de gevechtseenheden. Verder zegt Girkin: 

‘(…) naar mijn eigen mening is deze Boeing van Oekraïense zijde uit de lucht gehaald. Dit zijn diegenen die het vliegtuig naar het gebied stuurden en het mogelijk hebben gemaakt tot neerschieten van een passagiersvliegtuig.’  

Hierna wordt Girkins ontkenning specifieker en wijst hij niet langer met de vinger naar Oekraïne. In een groot aantal interviews door de jaren heen herhaalt Girkin steeds opnieuw dat ‘de volksweer de Boeing niet heeft neergehaald’.  Girkin benadrukt daarbij dat dit zijn enige antwoord is en dat hij het verder niet over MH17 wil hebben. Als hem in 2019 gericht gevraagd wordt wie MH17 dan wél heeft neergeschoten,  antwoordt Girkin: ‘U kent mijn standaardantwoord op deze vraag: de volksweer heeft de Boeing niet neergehaald. Dat is alles, verder heb ik er geen commentaar op.’ De interviewer wijst erop dat Girkin - in tegenstelling tot vele anderen - niet spreekt over een Oekraïens gevechtsvliegtuig, een Oekraïense Buk of over Oekraïense machtsstructuren in het algemeen. Daarop zegt Girkin: ’Laten we overgaan naar de volgende vraag.’  Girkin wil dus uitsluitend zeggen wie MH17 niet hebben neergeschoten, maar niet verklaren over wie het dan wél hebben gedaan. Hij wil enkel zeggen dat MH17 niet is neergeschoten door DPR-strijders. En daar blijft het bij.¹² 

Hetzelfde standpunt plaatst Girkin in 2018¹³  en 2019¹⁴  als een mantra op zijn VK-account: ‘verzetsstrijders hebben de Boeing niet neergehaald’. Op datzelfde account geeft Girkin in 2018 commentaar op een video waarop de Buk-TELAR in de Russische Federatie te zien is. Girkin stelt dat de Buk zonder bedekking door half Rusland is gereden zodat ‘iedere gek’ het kon filmen. Of die Buk daadwerkelijk geschoten heeft, is volgens hem een andere zaak. Op dat punt onthoudt hij zich van commentaar.  Zo laat hij uitdrukkelijk de mogelijkheid open dat MH17 is neergeschoten met een Buk-TELAR van de Russische krijgsmacht. Precies zoals uit het onderzoek naar voren komt. 

3.9.2.3    Betrokkenheid Girkin 

Buiten beeld van het publiek, in de beslotenheid van een Russische verhoorkamer, legde Girkin een concretere verklaring af. Dat deed hij op 6 februari 2015, toen hij als getuige werd gehoord door de Russische opsporingsautoriteit.  

3.9.3.1    Alternatieve wapensystemen

In dit interview, dat op 30 oktober 2020 op YouTube is gezet, praat Dubinskiy niet alleen over de strafzaak, maar ook over de gebeurtenissen van 17 juli 2014. Zo zegt hij enerzijds dat hij informatie kreeg over een Oekraïense Buk die op 17 juli vlakbij Zaroshchenske was. Van wie hij die informatie kreeg wil hij niet vertellen. Of deze Oekraïense Buk een raket heeft afgevuurd, weet hij niet. Deze suggestie, want meer is het niet, dat MH17 kan zijn neergeschoten door een Oekraïense Buk vanuit een gebied bij Zaroshchenske, behoeft geen verdere bespreking. In juni vorig jaar hebben wij besproken welk uitgebreid onderzoek er is gedaan naar dat alternatieve scenario.  Dat onderzoek heeft geen begin van aannemelijkheid opgeleverd voor dit door Dubinskiy gesuggereerde scenario.
 
Anderzijds zegt hij dat ondergeschikten aan hem hebben gerapporteerd dat er op 17 juli Oekraïense vliegtuigen vlogen. Eén daarvan vloog nog rond boven het gebied waar MH17 was neergestort. Dit doet denken aan de verklaring van Girkin, die spreekt over de melding van een ondergeschikte dat er een Oekraïens vliegtuig was neergeschoten. Later bleek dit MH17 te zijn. Ook deze suggestie van Dubinskiy behoeft geen verdere bespreking. Zoals we al eerder hebben besproken: uit het onderzoek is gebleken dat er die dag geen militaire vliegtuigen in de omgeving van MH17 vlogen.   

3.9.3.2    Betrokkenheid Dubinskiy

Over zijn eigen rol is Dubinskiy kort: hij was niet betrokken bij het neerschieten van MH17. Wat hij dan wel heeft gedaan, blijft onduidelijk. Dubinskiy bevestigt dat hij op 17 juli 2014 in Donetsk was, zoals ook blijkt uit de telecomgegevens,  maar zegt dat hij geen contact heeft gehad over een Buk-TELAR met het Russische ministerie van Defensie en ook niet met militairen van de 53e Brigade.  Dat is een opmerkelijk nauwe ontkenning. Over zijn contacten met medeverdachten en andere medestrijders van de DPR zegt Dubinskiy namelijk niets. Hij betwist nadrukkelijk niet dat hij betrokken is geweest bij het aansturen van het transport en de bewaking van de Buk-TELAR die zich door DPR-gebied bewoog. Dat hij in ieder geval bij dat transport betrokken was, heeft Dubinskiy inmiddels ook al meermalen bevestigd: tegen een getuige,  op het internetforum Glav.su  en in een afgeluisterd telefoongesprek.    

Dit telefoongesprek noemden wij al eerder in dit requisitoir, bij de bespreking van de telefoonnummers die in gebruik waren bij verdachten.  In dit gesprek van 27 september 2014 verwijst Dubinskiy naar tapgesprekken over de Buk die eerder openbaar zijn gemaakt. Hij zegt dan:

“When the toy was being moved around, got it. I mean the one, which was moved across the Republic's area. Yes. It really features my voice. But it does not mean that someone was shooting down (…).” 

In dit gesprek bevestigt Dubinskiy dus dat hij in juli 2014 telefoongesprekken voerde over het vervoer van de Buk-TELAR door DPR-gebied. Al betekent dit volgens Dubinskiy nog niet dat hij of anderen MH17 hebben neergeschoten. 

Hetzelfde standpunt - wel betrokken bij het transport van de Buk-TELAR, maar niet bij het neerschieten van MH17 - wordt een klein jaar later door Dubinskiy herhaald. In juli 2015 plaatst een zekere ‘Nekhoroshi’, geïdentificeerd als Dubinskiy , namelijk het volgende bericht op internetforum Glav: 

3.10    Bewezenverklaring 

3.10.1    Inleiding

Zojuist hebben wij uiteengezet dat MH17 is neergeschoten door een Buk-raket, die is afgevuurd met een Buk-TELAR vanaf een landbouwveld bij Pervomaiskyi. Ook de betrokkenheid van verdachten is daarbij besproken. Nu komen wij bij de vraag of verdachten daarmee ook de ten laste gelegde misdrijven hebben gepleegd. Anders gezegd: of de ten laste gelegde gedragingen bewezen kunnen worden. Daarvoor moeten we scherper kijken naar de feitelijke gedragingen van de verdachten in relatie tot de Buk-TELAR waarmee MH17 is neergeschoten. Daarna gaan wij in op de juridische kwalificatie van die gedragingen. Maar eerst staan wij stil bij de vraag welk gewicht wij aan welke bewijsbronnen toekennen.

3.10.2    Weging bewijsbronnen

Tijdens onze bespreking hebben wij verschillende bewijsbronnen genoemd, zoals sporenmateriaal uit wrakstukken van MH17 en lichamen van slachtoffers, rapporten van forensisch deskundigen op basis van dat sporenmateriaal, opgenomen telefoongesprekken en andere telecomgegevens van verdachten en andere personen, rapporten van forensische deskundigen over die tapgesprekken, video’s en foto’s van de Buk-TELAR, rapporten van forensische deskundigen over de authenticiteit van dat beeldmateriaal en verklaringen van getuigen. Al die verschillende bewijsbronnen in onderling verband en samenhang bezien ondersteunen en versterken elkaar. Het bewijs voor de ten laste gelegde gang van zaken op 17 juli 2014 is volgens het Openbaar Ministerie dan ook overvloedig en overtuigend. 

Sommige bewijsmiddelen hebben meer bewijswaarde dan anderen. Bij de weging van de verschillende bewijsbronnen maken wij onderscheid tussen objectieve en subjectieve bronnen. Zo kennen wij meer gewicht toe aan feitelijk, objectief sporenmateriaal uit de wrakstukken en de lichamen van slachtoffers, telecomdata, foto’s, video’s en satellietbeelden dan aan getuigenverklaringen. Het menselijk geheugen is immers feilbaar en beïnvloedbaar. Wij menen dat uw rechtbank voor de beoordeling in deze zaak kan volstaan met objectieve bewijsbronnen en de verklaringen van een beperkt aantal getuigen, waarvan uw rechtbank heeft beslist dat de verdediging ze nader mocht ondervragen. 

3.10.3    Feitelijke gedragingen verdachten

Zoals besproken volgt uit een aanzienlijke hoeveelheid bewijs dat MH17 is neergehaald met een Buk-raket, die met een Buk-TELAR van de 53e Brigade van de Russische strijdkrachten is afgevuurd vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi in Oekraïne, waarna die TELAR is afgevoerd naar de Russische Federatie. Als we nog eens op een rij zetten welke rol verdachten hierbij hebben gespeeld, zien we het volgende beeld.

3.10.3.1    Aanvraag van Buk-TELAR

Vanaf mei 2014 spelen Girkin, Dubinskiy, Pulatov en Kharchenko een sturende militaire rol binnen de DPR. Daarbij werken zij nauw met elkaar samen. Die onderlinge samenwerking is ook specifiek gericht op het neerschieten van vliegtuigen.  Om dit doel te bereiken proberen zij beschikking te krijgen over luchtafweerwapens. Zo spreekt Girkin op 8 juni 2014 via Aksyonov, de door Rusland aangestelde leider op de Krim, zijn behoefte uit aan Russische steun, waaronder ‘deugdelijk luchtafweergeschut met getrainde bemanning’. 

In de loop van het conflict wordt deze behoefte van verdachten aan krachtige luchtafweerwapens sterker. Vanaf 6 juli 2014 probeert de DPR in het zuiden van Donetsk een doorgang te forceren naar de Russische grens. Girkin en Dubinskiy zetten hiervoor de lijnen uit vanuit de stad Donetsk. Pulatov doet voorverkenningen in het gebied ten zuiden van Snizhne richting de grens en rapporteert hierover aan Girkin en Dubinskiy.  Bij de uitvoering van deze operatie spelen de vier verdachten een sturende rol. Kharchenko bevindt zich vanaf 15 juli 2014 in de voorhoede van het offensief dat vanuit Snizhne wordt ingezet en Pulatov wordt diezelfde dag aangewezen als coördinator van alle DPR-troepenbewegingen in het gebied. Pulatov voert daarbij ook het bevel over een luchtafweereenheid, waarvan Koreets de commandant is. Girkin en Dubinskiy laten zich gedurende de strijd voortdurend informeren over de stand van zaken. Waar nodig sturen zij de DPR-eenheden direct aan, onder meer tijdens het invoeren van zwaar militair materieel vanuit Rusland op 15 juli. De Oekraïense luchtmacht probeert de doorbraak naar de Russische grens te voorkomen en voert vanaf grotere hoogte bombardementen uit.  Daarmee groeit de behoefte van verdachten aan een nog zwaarder luchtafweerwapen met een nog groter bereik dan waar ze tot dan toe over beschikken. 

Op 16 juli 2014 is de nood hoog. Er wordt hevig gevochten in de omgeving van de grensplaats Marinovka, waarbij de DPR-strijders vanuit de lucht worden aangevallen.  Kharchenko vertelt in een tapgesprek van 13:26 uur aan Pulatov over de benarde positie waarin hij zich dan bevindt.  Kharchenko spreekt over een Sushka die hen van boven bestookt en over de Strela-10 die geraakt zou zijn. Volgens Kharchenko zijn er alleen maar lijken en gewonden. Ook in een later gesprek van 17:11 uur zegt Kharchenko tegen Dubinskiy dat ze gebombardeerd worden en dat er in zijn eenheid veel doden en gewonden zijn gevallen.  In een gesprek van 16 juli 2014 om 18:12 uur rapporteert Pulatov aan Dubinskiy en vertelt dat zijn mannen zware verliezen hebben geleden, onder meer als gevolg van een luchtaanval. Pulatov zegt dat ze behoefte hebben aan lange afstandsartillerie en aan goede luchtverdedigingswapens, omdat het gevechtsvliegtuig van grote hoogte vuurde en zo buiten hun bereik bleek. Dubinskiy laat Pulatov weten dat hij over de luchtafweer nu nog niets kan zeggen, maar dat hij de artilleriedoelen op de kaart heeft gezet en dat Girkin deze doorgeeft aan Moskou.  Ook hier is Girkin dus weer de contactpersoon met Rusland als het gaat om militaire ondersteuning. En dan is er het gesprek van Dubinskiy van 19:09 uur, dat we ook al eerder benoemden. Hierin zegt Dubinskiy tegen een medestrijder dat ze de artillerie nog wel aankunnen, maar niet de Sushka’s als die de volgende ochtend aanvallen. Vervolgens zegt Dubinskiy: 

‘If I will be able to receive a Buk in the morning and send it there, than it's OK. If not, things will go totally fucked up.’  

Deze Buk zou dus in de behoefte van verdachten voorzien. Nog geen uur later is de komst van de Buk geregeld, zo blijkt uit een tapgesprek van 20:06 uur.  Dubinskiy belt vervolgens naar Pulatov en zegt dat als de Buk die nacht gebracht wordt, deze direct naar Pulatov gaat. Een logische keuze, want Pulatov is de coördinator van de troepen in het gebied en degene die de luchtaanvallen bij Dubinskiy heeft aangekaart. ‘Duidelijk’ zegt Pulatov. Daarna zegt Dubinskiy: ‘die Buk is onze enige hoop, wij kunnen niets anders. Toch?’. ‘Ja’ antwoordt Pulatov.  Diezelfde avond vertrekt de logistieke eenheid om de aangevraagde Buk-TELAR op te halen bij de oostelijke grens met de Russische Federatie. Chernykh onderhoudt hierover nauw contact met Dubinskiy. In een gesprek van 00:17 uur die nacht bespreekt Dubinskiy met Khodakovsky, de DPR-commandant van het Vostok-bataljon, de verliezen die hij leed na de inname van Marinovka. ‘Maar’, zegt Dubinskiy, ‘vannacht arriveert een Buk en alle problemen worden dan opgelost’.  Kortom: verdachten hebben een Buk nodig en regelen er een. 

3.10.3.2    Inzet van Buk-TELAR

Op 17 juli 2014 bevinden Girkin en Dubinskiy zich in het hoofdkwartier van de DPR in Donetsk. In dat hoofdkwartier heeft Dubinskiy die ochtend in het kantoor van Girkin een ontmoeting met Kharchenko.  Uit tapgesprekken blijkt dat de vier verdachten die dag herhaaldelijk contact met elkaar hebben, zowel telefonisch als persoonlijk. Veel van die contacten gaan over de inzet van de Buk. Dubinskiy hoort om 09:08 uur van Chernykh dat de Buk-TELAR in Donetsk is aangekomen.  Vervolgens treft Dubinskiy Kharchenko bij Girkin.  Niet veel later informeert Dubinskiy Pulatov dat Kharchenko nu met de Buk naar hem toekomt en dat deze in de omgeving van Pervomaiskyi moet worden opgesteld.  Kharchenko krijgt van Dubinskiy te horen dat hij contact moet opnemen met Chernykh en naar Pervomaiskyi moet gaan om daar beschikbaar te blijven en de Buk te bewaken.  Nog geen half uur later belt Dubinskiy naar Pulatov en zegt hem dat hij samen met Kharchenko met de Buk naar Pervomaiskyi moet gaan en daar beschikbaar moet blijven. Pulatov heeft als taken de bewaking van de Buk en de algehele organisatie.  In datzelfde gesprek zegt Pulatov dat hij al weet wat hij moet doen, omdat hij zojuist al met Girkin heeft gesproken. Dit wordt bevestigd door Girkin, die in een ander telefoongesprek zegt dat Pulatov de leiding heeft en dat hij hem alle instructies heeft gegeven.  Pulatov wordt dus naast Dubinskiy ook aangestuurd door Girkin. 

Kharchenko doet wat hem door Dubinskiy is opgedragen. In Donetsk neemt hij de begeleiding van het Buk-konvooi over van Chernykh.  Hij instrueert vervolgens zijn ondergeschikte Sharpov om naar Pervomaiskyi te gaan en daar op hem te wachten.  Kort voor één uur ’s-middags ontmoet Pulatov het Buk-konvooi met Kharchenko bij de Furshet-supermarkt in Snizhne.  Daar rijdt de Buk van de trailer af en beweegt zich verder zelfstandig door het centrum van Snizhne, in de richting van Pervomaiskyi.  Iets over twee uur in de middag geeft Kharchenko opdracht aan Sharpov om de Buk te bewaken die verderop is gestopt in het veld. Zelf haalt Kharchenko Gilazov op in Snizhne, om daarna met hem naar de afvuurlocatie te gaan.  

Terwijl Kharchenko de Buk-TELAR begeleidt naar Pervomaiskyi, zoekt Pulatov contact met de bemanning.  Allebei doen ze wat die ochtend is besproken en hen door Dubinskiy en Girkin is opgedragen; ze zorgen ervoor dat de Buk wordt opgesteld op het landbouwveld nabij Pervomaiskyi en dat deze veilig is.

3.10.3.3    Neerschieten met Buk-TELAR

Een paar uur later wordt MH17 vanaf deze locatie neergeschoten met een Buk-raket. 

Dat de verdachten verantwoordelijk zijn voor de inzet van de Buk-TELAR blijkt ook ná het neerhalen van MH17. Girkin krijgt naar eigen zeggen in de middag te horen dat een Su-25 van de Oekraïense luchtmacht is neergeschoten door de eigen luchtverdediging bij Snizhne.  Om 16:48 uur informeert Kharchenko Dubinskiy dat ze op de plek zijn en al één Sushka hebben neergehaald. Dubinskiy zegt dat ze dat goed gedaan hebben en dat Kharchenko naar hem toe moet komen. Later spreekt Dubinskiy over hun eigen (‘onze’) Buk en dat zijzelf (‘wij’) een vliegtuig hebben neergeschoten.  Ook als duidelijk is geworden dat ze een passagiersvliegtuig hebben neergeschoten, blijven Dubinskiy, Pulatov en Kharchenko met elkaar en met Girkin spreken over de Buk als hun eigen wapen (‘onze’, ‘die van ons’), waarmee zijzelf (‘wij’, ‘onze mensen’, ‘onze knal’) een vliegtuig hebben neergeschoten. Zonder zelf op de knop te hebben gedrukt, claimen de verdachten in diverse telefoongesprekken dus verantwoordelijkheid voor het gebruik van de Buk-TELAR en het neerhalen van een vliegtuig met die Buk.  Uiteindelijk maken verdachten er in hun onderlinge gesprekken van dat ze met de Buk een Su-25 hebben getroffen, nadat die Su-25 MH17 had neergeschoten. Het is vooral Pulatov die deze alternatieve lezing actief naar voren brengt en tussen de oren knoopt van Dubinskiy en Kharchenko. En die Dubinskiy weer voorhoudt aan Girkin.  Volgens Pulatov zal de hele wereld het erover hebben.  

3.10.3.4    Afvoer van Buk-TELAR

Met het verstrijken van de uren worden aard en omvang van de ramp duidelijk. En daarmee wordt het ook de verdachten duidelijk wat er is gebeurd. De Buk, die zo hard nodig is in hun strijd en die een dag eerder nog als hun ‘enige hoop’ wordt omschreven, moet weg. Vervolgens organiseren verdachten de afvoer van de Buk-TELAR naar Rusland; een proces waarin zij weer dezelfde rollen vervullen als bij de inzet van het wapen. 

Girkin instrueert Dubinskiy rond half negen ’s-avonds om de Buk-TELAR onder begeleiding van twee BTR’s, pantservoertuigen, af te voeren en laat weten dat de begeleiding in LPR-gebied zal worden overgenomen. Daar zal een groep komen met een dieplader en een kraan. Dubinskiy meldt dat Kharchenko de Buk op dat moment bewaakt en BTR’s heeft. Girkin zegt dat hij het probleem met het vliegtuig verder moet regelen.  Gelijk daarna geeft Dubinskiy de instructies van Girkin weer door aan Kharchenko en zegt hem dat er een dieplader zal komen voor de Buk-TELAR en dat die naar de grens met de LPR moet worden begeleid.  Als Kharchenko drie kwartier later terugbelt om te zeggen dat de Buk al op eigen kracht naar Snizhne is vertrokken, zegt Dubinskiy dat Kharchenko het daar moet laten staan en dat hij Girkin zelf zal vragen wat te doen.  Kennelijk bepaalt Girkin uiteindelijk wat er met de Buk moet gebeuren. Als één van de bemanningsleden van de Buk later die avond de rest van de bemanning kwijt is, wordt dit aan Kharchenko gerapporteerd.  Kharchenko belt weer met Pulatov, met de vraag of hij contact kan opnemen met de bemanning.  Daarop zoekt Pulatov vergeefs contact met de bemanning.  Net als vóór het neerschieten van MH17 loopt het contact met de bemanning ook nu weer via Pulatov. Uiteindelijk vertrekt het Buk-transport pas in de late avond van 17 juli 2014 vanuit Snizhne, nadat Dubinskiy nadere instructies aan Kharchenko heeft gegeven.  Conform die instructies vindt de verdere afvoer plaats door ondergeschikten van Kharchenko en onder zijn aansturing. Als de verdere afvoer niet volgens plan verloopt, grijpt Girkin in en blijft hij Dubinskiy op de huid zitten, totdat het bericht komt dat de Buk-TELAR in Rusland is.  

3.10.3.5    Conclusie feitelijke gedragingen

Uit dit alles volgt dat de vier verdachten op 17 juli 2014 samen de inzet van de Buk-TELAR hebben geïnitieerd en georganiseerd. Vanaf mei 2014 hebben zij een sturende militaire rol binnen de DPR en werken zij daarin nauw samen, onder andere bij het neerschieten van vliegtuigen. Op 8 juni 2014 wordt een aanvraag gedaan om een zwaarder luchtafweersysteem met bemanning. Ruim een maand later, op 16 juli 2014, is de nood hoog en kaarten zij de behoefte aan een deugdelijk luchtafweersysteem opnieuw aan. Dit wordt diezelfde nacht geleverd. Na ontvangst van de Buk-TELAR geleiden de verdachten het wapen naar de door hen aangewezen afvuurlocatie en zorgen voor bewaking. Daarbij staan de verdachten in contact met de bemanning en zorgen zij ervoor – nadat die Buk-TELAR MH17 heeft neergehaald – dat het wapen verborgen en bewaakt wordt en de Buk-bemanning bij elkaar blijft. In hun onderlinge communicatie na het neerschieten van MH17 spreken de verdachten met elkaar over ‘hun’ Buk en de vraag of die zijn werk heeft gedaan, en ook over ‘hun mensen’ die met de Buk geschoten hebben. Vervolgens organiseren verdachten de afvoer van het wapen. Tijdens het gehele proces bellen verdachten veelvuldig met elkaar en overleggen ook tijdens fysieke ontmoetingen in Donetsk en Snizhne. Deze samenwerking begint al voordat de Buk-TELAR aan hen ter beschikking wordt gesteld en loopt door tot deze is teruggekeerd in de Russische Federatie. Hierbij geven Girkin en Dubinskiy leiding op afstand. Pulatov en Kharchenko zijn hun uitvoerend commandanten ter plaatse. Zij geven weer leiding aan anderen en zorgen voor de nadere coördinatie van de inzet van de Buk-TELAR. Daarmee volgen zij een zelfde rolverdeling als bij hun eerdere samenwerking tijdens het conflict. 

3.10.4    Kwalificatie gedragingen verdachten

De volgende vraag is of deze feitelijke gedragingen van de vier verdachten ook de ten laste gelegde misdrijven opleveren: het doen verongelukken van een vliegtuig (feit 1) en moord (feit 2). 

Primair is ten laste gelegd dat zij deze feiten functioneel hebben (mede)gepleegd. Dus dat verdachten functioneel daders zijn. De kern van functioneel daderschap is dat iemand die niet zelf in fysieke zin het strafbare feit heeft gepleegd, toch strafbaar is omdat hij voor die gedraging verantwoordelijk is.  Eerder verstrekten wij al een schriftelijk juridisch kader, waarin wij uitgebreid ingaan op deze vorm van daderschap.  Vandaag beperken wij ons – omwille van het bredere publiek - tot een enkele opmerking. Functioneel plegen wordt ook wel omschreven als plegen door middel van anderen.  Eenvoudig gezegd kan iemand die ervoor zorgt dat een ander een misdrijf pleegt, ook worden veroordeeld als de dader van dat strafbare feit.  

Voor medeplegen moet sprake zijn van een voldoende nauwe en bewuste samenwerking met een ander of anderen, waarbij het accent ligt op de samenwerking en minder op de vraag wie welke feitelijke handelingen heeft verricht. De intellectuele of materiële bijdrage van de verdachte moet daarbij van voldoende gewicht zijn geweest. Bij de vraag of sprake is van de voor medeplegen vereiste nauwe en bewuste samenwerking, kan onder meer worden gekeken naar de intensiteit van de samenwerking, de onderlinge taakverdeling, de rol van verdachten in de voorbereiding, uitvoering of afhandeling van het delict en het belang van die rollen, hun aanwezigheid op belangrijke momenten en het zich niet terugtrekken op een daartoe geëigend tijdstip. Ook het eigen belang dat de verdachte heeft bij het slagen van het strafbare feit kan worden betrokken bij het oordeel dat sprake is van medeplegen. Voor het aannemen van medeplegen is dus niet vereist dat de verdachte een fysieke uitvoeringshandeling op de plaats delict heeft verricht. Ook een verdachte die bijvoorbeeld een grotere rol heeft gespeeld bij het beramen en voorbereiden van het feit kan als medepleger worden aangemerkt. 

Tegen deze achtergrond zijn voor de beoordeling van het bewijs met name de volgende omstandigheden van belang. Ten eerste vormden de vier verdachten een hecht samenwerkende dadergroep, die onder meer gericht was op het plegen van geweldsmisdrijven tegen luchtvaartuigen. Ten tweede blijkt uit het hiervoor besproken bewijs dat de vier verdachten een duidelijk eigen belang hadden bij de inzet van de Buk-TELAR op 17 juli 2014: zij waren het die graag wilden dat er een vliegtuig werd neergeschoten, ten behoeve van de strijd die zij op dat moment zelf voerden. Ten derde spreekt uit de tapgesprekken een sterk gevoel van eigenaarschap bij de verdachten over de inzet van de Buk-TELAR en verregaande beschikkingsmacht over die inzet. Wij zullen deze vier omstandigheden nader bespreken.

3.10.4.1    Hecht samenwerkende dadergroep 

Ten eerste vormden verdachten een hecht samenwerkende dadergroep, die onder meer gericht was op het plegen van geweldsmisdrijven tegen Oekraïense luchtvaartuigen. Zo voeren Girkin, Dubinskiy, Pulatov en Kharchenko in juni en juli 2014 in nauwe samenwerking met elkaar en anderen een gewapende strijd tegen de Oekraïense overheid. De gewapende groep van de verdachten noemt zichzelf de ‘Volksrepubliek Donetsk’ of DPR. Alle vier de verdachten zijn in deze periode betrokken bij het organiseren en uitvoeren van geweld tegen Oekraïense militaire luchtvaartuigen. Meerdere Oekraïense vliegtuigen en helikopters worden vóór 17 juli 2014 vanuit het door de DPR gecontroleerde gebied beschoten of neergeschoten.  De DPR claimt daar verschillende keren verantwoordelijkheid voor, zowel in onderlinge tapgesprekken als tegenover de buitenwereld. Uit afgeluisterde gesprekken blijkt dat alle vier de verdachten hier actief bij betrokken zijn in de periode vóór 17 juli 2014.  Wij concluderen dan ook dat de vier verdachten al in de periode vóór 17 juli 2014 met elkaar en anderen een hecht samenwerkende dadergroep vormden die was gericht op het plegen van geweld in Oost-Oekraïne, waaronder het met geweld doen neerstorten van luchtvaartuigen.

Deze vaststelling is van belang zowel voor het bewijs van opzet voor iedere verdachte als voor de waardering van hun individuele bijdragen aan de hen ten laste gelegde misdrijven. Immers, bij hecht samenwerkende dadergroepen dienen de feitelijke gedragingen van individuele verdachten nadrukkelijk te worden beoordeeld in het licht van hun gezamenlijke plan om misdrijven te plegen. 

Bij de uitvoering van hun gemeenschappelijk plan om geweld te plegen tegen Oekraïense luchtvaartuigen had de dadergroep van verdachten behoefte aan een zwaarder luchtverdedigingswapen, waarmee zij vliegtuigen op grotere hoogte konden neerschieten. Op verzoek van de dadergroep is zo’n wapen geleverd: de Buk-TELAR waarmee MH17 is neergeschoten. Vervolgens hebben verdachten op en rond 17 juli 2014 in nauwe samenwerking in het door hun gewapende groep gecontroleerde gebied de aanvoer, bewaking en afvoer van die Buk-TELAR georganiseerd. Zij belden daarover veelvuldig met elkaar en overlegden ook tijdens fysieke ontmoetingen in Donetsk en in Snizhne. Kharchenko en Pulatov waren de leidinggevenden in het veld. Pulatov kreeg in de ochtend van 17 juli van Dubinskiy de opdracht om de Buk samen met Kharchenko te bewaken en om ‘dit alles’ te organiseren. Kharchenko voegde zich in de ochtend bij het konvooi met de Buk-TELAR nadat deze in Donetsk was aangekomen en begeleidde de TELAR tot aan de afvuurlocatie bij Pervomaiskyi. Kharchenko had gedurende deze periode de leiding over het transport en de beveiliging van de Buk-TELAR. Onderweg naar de afvuurlocatie heeft Pulatov zich in Snizhne aangesloten bij Kharchenko en het Buk-konvooi. Hij was de schakel naar de bemanning. Dubinskiy en Girkin waren de leiders op afstand, en stuurden tot in detail het werk van de uitvoerders aan. Samen voerden verdachten dus volledige regie over de inzet van de Buk-TELAR. Samen brachten de verdachten ‘hun’ Buk-TELAR in stelling en lieten zij die TELAR uitvoering geven aan hun plan om een vliegtuig neer te schieten. Voor de voltooiing van het delict was hun onderlinge afstemming cruciaal. 

Bij verdachten bestond dus het gezamenlijk opzet op het doen verongelukken van een vliegtuig. En omdat een vliegtuig altijd een of meer inzittenden heeft, hadden verdachten ook het gezamenlijk opzet en, gezien hun planmatig handelen, de voorbedachte raad op het doden van de inzittenden van het vliegtuig. 

3.10.4.2    Eigen belang bij inzet Buk-TELAR

Bij die inzet van de Buk-TELAR hadden verdachten een duidelijk eigen belang. De komst van de Buk-TELAR diende het doel van de vier verdachten en hun gewapende groep: zij hadden in hun strijd tegen de Oekraïense krijgsmacht last van luchtaanvallen vanaf grotere hoogte, die zij met het beschikbaar materieel niet konden pareren. Verdachten wilden die luchtaanvallen tegengaan door Oekraïense vliegtuigen aan te vallen met de TELAR.   Zoals Dubinskiy het op 16 juli 2014 al zegt: ‘our only hope is Buk’.  Dat dit eigen belang met de inzet van de Buk werd gediend, volgt ook uit de reacties van verdachten achteraf. Zo feliciteert Dubinskiy Kharchenko met het neerhalen van het vliegtuig dat later MH17 blijkt te zijn.  Ook Pulatov is blij met het neerhalen van het vliegtuig. In een telefoongesprek zegt hij dat degene die heeft geschoten een ‘fucking hero’ is en een ‘swell job’ heeft gedaan.  

3.10.4.3    Eigenaarschap en beschikkingsmacht Buk-TELAR

Uit de afgeluisterde gesprekken van de verdachten spreekt verder een sterk gevoel van eigenaarschap bij de verdachten over de inzet van de Buk-TELAR, en blijkt van verregaande beschikkingsmacht over die inzet. Dubinskiy vertelt Pulatov op de avond van 16 juli 2014 dat als zij de beschikking krijgen over een Buk, deze direct naar Pulatov zal komen. In een ander gesprek die avond spreekt Dubinskiy over het ‘ontvangen’ en ‘sturen’ van een Buk.  Op de ochtend van 17 juli 2014 voert Dubinskiy gesprekken waarin hij spreekt over een ‘Buk-M van mij’ en zegt dat hij nu gaat vertellen waar die naartoe moet.  

Ook na het neerschieten komt het eigenaarschap en de beschikkingsmacht van verdachten uitdrukkelijk naar voren. Het is Girkin die later tegenover de Russische autoriteiten verklaart dat aan het einde van de middag van 17 juli 2014 aan hem werd gerapporteerd dat de luchtverdediging van zijn gewapende groep een vliegtuig had getroffen. Ook Dubinskiy  en Pulatov  spreken achteraf allebei over ‘onze Buk’. Dubinskiy heeft het verder over ‘onze jongens’ die hebben geschoten  en dat ‘we’ een ‘Buk-M’ hebben.  Kharchenko spreekt over ‘onze knal’.  Het zijn allemaal duidelijke aanwijzingen dat de vier verdachten de Buk-TELAR als ‘hun’ wapen beschouwen en de afgeschoten raket als ‘hun’ wapenfeit. 

Als de zaken vervolgens een andere wending nemen, omdat MH17 blijkt te zijn neergeschoten, komt het eigenaarschap en de beschikkingsmacht van verdachten opnieuw tot uitdrukking. Als niet duidelijk is wat er verder moet gebeuren met de Buk-TELAR tussen de afvuurlocatie en Snizhne, wordt die vraag doorgesproken in de hiërarchische lijn vanaf Sharpov via Kharchenko en Dubinskiy tot aan Girkin.  Als een bemanningslid van de Buk-TELAR zijn collega’s kwijt raakt, wordt Pulatov ingeschakeld om het contact te herstellen.  Als de afvoer van de Buk-TELAR niet soepel loopt, gaat Girkin zich er persoonlijk steeds nauwer mee bemoeien.  Uit al deze gesprekken spreekt dat het de vier verdachten zijn die bepalen wat er met de Buk-TELAR gebeurt in hun gebied.  

Beschikkingsmacht over de inzet van de Buk-TELAR is niet hetzelfde als gezag over de bemanning. Met beschikkingsmacht over de inzet bedoelen we: de keuze dat de Buk-TELAR wordt geleverd en ingezet in de gewapende strijd van de verdachten, de keuze waar de TELAR heen wordt geleid en wordt opgesteld en de keuze om daar een inkomend vliegtuig neer te schieten in de wetenschap dat de inzittenden van dat vliegtuig daardoor zullen worden gedood. Voor functioneel daderschap kan een ondergeschiktheidsrelatie tussen dader en feitelijk uitvoerder wel relevant zijn, maar het is geen vereiste.  Dat er geen bewijs is voor een dergelijke relatie tussen de vier verdachten en de bemanning van de Buk-TELAR, is dus geen belemmering voor een bewezenverklaring van het primair ten laste gelegde functioneel plegen. Zo’n ondergeschiktheidsrelatie is met name relevant voor de beoordeling van de passieve variant van functioneel plegen, terwijl deze vier verdachten juist een actieve rol hebben gespeeld. 

Natuurlijk zijn er ook dingen die wij niet kunnen vaststellen op basis van het bewijs. Er werd immers óók gebruik gemaakt van veilige communicatiemiddelen, die niet af te luisteren zijn, en er vonden persoonlijke ontmoetingen plaats. Wij weten niet precies welke instructies Girkin in de ochtend van 17 juli 2014 gegeven heeft, wij weten niet precies hoe de communicatie tussen de bemanning van de TELAR en de vier verdachten verliep en wij weten niet wat de aanleiding was om de raket af te vuren. Toch maakt dat de verdachten niet minder schuldig. Wie een misdrijf organiseert, faciliteert, daar actief aan bijdraagt en na afloop opgetogen bespreekt dat de uitvoering van het misdrijf door ‘zijn’ mensen is gelukt, is strafrechtelijk verantwoordelijk voor dat misdrijf. 

Mogelijk zal de verdediging betogen dat alleen veroordeeld kan worden als per verdachte tot in detail vastgesteld kan worden wat zijn individuele bijdrage aan het misdrijf is geweest, maar de werkelijkheid is anders. Bij planmatige misdrijven die gezamenlijk worden georganiseerd ligt de nadruk van de bewijsvraag op die gezamenlijke, planmatige organisatie en uitvoering, niet op de vraag wat iedere individuele verdachte precies op ieder moment heeft gedaan.  En die gezamenlijke, planmatige organisatie en uitvoering is hier heel duidelijk, zowel voor als na het afvuren van de raket. Daarbij vormt de nauwe samenwerking van de vier verdachten in de afvoer van de TELAR een sterk aanvullend bewijs voor hun gezamenlijke optreden.

3.10.4.4    Conclusie kwalificatie gedragingen verdachten

Wij ronden dit onderwerp af. De verdachten hadden dus beschikkingsmacht over de inzet van het wapen en hebben hierbij een actieve, initiërende en organiserende rol gespeeld. Verdachten hebben anderen gebruikt om hun eigen belang te dienen en hun gezamenlijke criminele plan uit te voeren. Dat zij daarbij niet zelf op de knop hebben gedrukt, is juridisch gezien niet relevant. Als je een ander iets laat doen, doe je dat – in strafrechtelijke zin - feitelijk zelf.  Deze vier verdachten hebben de Buk-TELAR als hun eigen instrument gebruikt om een vliegtuig neer te schieten. De verdachten hebben dat in een nauwe en bewuste samenwerking gedaan. Zij werkten intensief samen om het strafbare feit tot stand te brengen, er was een duidelijke onderlinge taakverdeling en alle verdachten hadden een actieve en essentiële rol in de voorbereiding en afhandeling van het delict. Daarom zijn de vier verdachten gezamenlijk verantwoordelijk voor het doen verongelukken van vlucht MH17, met de dood van alle 298 inzitten tot gevolg, en de moord op die inzittenden. Verdachten hebben zich schuldig gemaakt aan het functioneel medeplegen van deze twee misdrijven. 

3.11    Conclusie bewijs

Het Openbaar Ministerie vordert in de zaken van alle vier de verdachten bewezenverklaring van wat hen als feiten 1 primair en 2 primair ten laste is gelegd, namelijk dat zij zich op 17 juli 2014, in Oekraïne, in de oblast Donetsk, als functioneel medepleger schuldig hebben gemaakt aan het doen verongelukken van vlucht MH17 door het afvuren van een Buk-raket met een Buk-TELAR nabij Pervomaiskyi. Hierdoor was levensgevaar te duchten voor de 298 inzittenden en zijn zij gedood (feit 1 primair). Tevens kan bewezen worden dat zij toen en daar zich als functioneel medeplegers schuldig hebben gemaakt aan de moord op die 298 inzittenden (feit 2 primair). 

Mocht uw rechtbank menen dat zij het feit niet functioneel hebben medegepleegd, dan zijn zij naar het oordeel van het Openbaar Ministerie in ieder geval medeplegers van het doen verongelukken van vlucht MH17 en de moord op de inzittenden daarvan, zoals subsidiair ten laste is gelegd. Zoals wij hierboven bespraken, is er overvloedig bewijs dat zij hiertoe alle vier bewust en nauw hebben samengewerkt en dat hun eigen bijdrage telkens van voldoende gewicht is geweest. 

Dat uiteindelijk niet een Oekraïens gevechtsvliegtuig uit de lucht is geschoten, maar een burgervliegtuig, staat niet in de weg aan hun veroordeling. Voor het bewijs van deze misdrijven, het doen verongelukken van een luchtvaartuig en het van het leven beroven van een ander, is geen opzet nodig op de burgerlijke status van dat vliegtuig of de concrete persoon van de inzittenden. Dat het uiteindelijk een ander vliegtuig en andere mensen bleken te zijn dan deze verdachten waarschijnlijk hebben beoogd, staat niet aan een bewezenverklaring in de weg.  De verdachten wilden een vliegtuig neerschieten en dat is ze gelukt.

Evenmin staat aan een bewezenverklaring in de weg dat er in dit geval meer slachtoffers zijn gevallen, dan plaats konden nemen in de ‘Sushka’, waar verdachten achteraf over spreken. Dat risico lag immers besloten in het gezamenlijke plan van verdachten om een zware luchtdoelraket, met een groot bereik en met grote vernietigende kracht, in te zetten tegen de Oekraïense luchtmacht. Diezelfde Oekraïense luchtmacht maakte ook gebruik van vliegtuigen met meer inzittenden, zoals de Antonov-26, de Antonov-30 en de Ilyushin-76. Al vóór 17 juli 2014 zijn zulke verkennings- en transportvliegtuigen door de DPR en LPR neergehaald, in één geval met 49 doden tot gevolg.  Een militair transportvliegtuig zoals de Ilyushin-76 kan nog veel meer inzittenden vervoeren.  Onder deze omstandigheden lag het risico dat er een toestel met aanzienlijk meer inzittenden dan een Su-25 zou worden geraakt dus in het gezamenlijke plan van verdachten besloten. Het feit dat de verdachten zich over de Buk-TELAR zijn blijven ontfermen, ook toen duidelijk was dat er een passagiersluchtvaartuig met een groot aantal inzittenden was geraakt, laat zien dat zij deze samenwerking met elkaar hebben voortgezet.  Zoals de Nederlandse rechtsgeleerde Knigge opmerkt: ”meer dan in het algemeen geldt dat wie anderen voor zijn criminele karretje spant, een zeker risico neemt (…) Wie niet voor de vergissingen van anderen wil opdraaien, moet zelf de klus klaren.” 

De vier verdachten zijn samen ten volle verantwoordelijk voor het neerschieten van vlucht MH17, met de dood van alle 298 inzitten tot gevolg, en de moord op die inzittenden.

4 Strafbaarheid

Deze twee misdrijven, het doen verongelukken van vlucht MH17 en de moord op de 298 inzittenden, zijn veroorzaakt door één en dezelfde handeling: het afschieten van de Buk-raket. Beide misdrijven zijn onderdeel van één en hetzelfde feitencomplex dat zich op dezelfde tijd en plaats heeft afgespeeld. In wezen wordt verdachten hiervan één verwijt gemaakt. Daarom is sprake van eendaadse samenloop  en kunnen verdachten niet dubbel worden bestraft voor deze twee misdrijven. Volgens artikel 55 Sr mag maar één strafbepaling worden toegepast, namelijk die waarbij de zwaarste hoofdstraf is gesteld. Feitelijk maakt dat in deze zaak niet uit omdat op beide feiten dezelfde maximumstraf staat. 

De te bewijzen feiten leveren daarom de volgende juridische kwalificatie op: de eendaadse samenloop van (1) het medeplegen van het opzettelijk en wederrechtelijk doen verongelukken van een luchtvaartuig, terwijl daarvan levensgevaar voor een ander te duchten is en het feit iemands dood ten gevolge heeft en (2) het medeplegen van moord, meermalen gepleegd. Omdat functioneel plegen geen deelnemingsvorm is, blijft dit aspect in deze kwalificatie onvermeld.

Dit zijn strafbare feiten en er zijn ook geen omstandigheden gebleken die aan de strafbaarheid van deze feiten of aan de strafbaarheid van de vier verdachten in de weg staan. 

Ter afsluiting van dit requisitoir zullen wij bespreken welke straf hiervoor volgens het Openbaar Ministerie door uw rechtbank moet worden opgelegd. Eerst zullen wij nog stilstaan bij de vorderingen van de benadeelde partijen en het beslag op een aantal voorwerpen, waarover uw rechtbank afzonderlijk dient te beslissen.

5    Vorderingen benadeelde partij

Dan is het nu tijd om stil te staan bij de vorderingen tot schadevergoeding van de nabestaanden. Dit is een civiele procedure in dit strafproces tussen de nabestaanden en de vier verdachten. Het Openbaar Ministerie is hierin geen partij, maar zal uw rechtbank op basis van de standpunten van partijen adviseren over de te nemen beslissingen.

Het Openbaar Ministerie is zich ervan bewust dat straf noch schadevergoeding het leed van de nabestaanden ongedaan of kleiner kan maken. Wel wordt met een schadevergoeding erkend dat degenen die moeten betalen, de verdachten in deze zaak, verantwoordelijk zijn voor het leed dat is veroorzaakt. Vergoeding van schade voorziet ook in de behoefte van genoegdoening. Sommige nabestaanden hebben aangegeven dat het bedrag een steuntje in de rug kan zijn bij de financiële problemen die zijn veroorzaakt door het neerhalen van de MH17.  

Eerder hebben het Rechtsbijstandsteam (RBT) en het Openbaar Ministerie schriftelijk voorlopige standpunten gewisseld ten aanzien van de vorderingen benadeelde partij. De verdediging van verdachte Pulatov heeft ervoor gekozen om pas bij pleidooi te reageren. De andere verdachten (Girkin, Dubinskiy en Kharchenko) hebben op dit punt niks van zich laten horen. Daarom kunnen wij op dit moment geen rekening houden met de visie van verdachten op de vorderingen tot schadevergoeding. 

5.1    De vorderingen 

5.1.1    Immateriële schade

Volgens de toelichting van het RBT strekken de vorderingen tot vergoeding van immateriële schade in de zin van geestelijk leed.  Dat leed wordt volgens de benadeelde partijen bepaald door:

1. de confrontatie met het plotselinge overlijden van hun dierbaren, die nietsvermoedend en zonder betrokkenheid bij het conflict in Oost-Oekraïne uit de lucht zijn geschoten; 
2. de nauwe relatie met de slachtoffers; 
3. het verdriet, de stress en ander psychisch leed vanwege het verlies van hun naasten; 
4. het bestaan van een persisterende complexe rouwstoornis, posttraumatische stressstoornis, depressie en/of andere psychische klachten bij een groot deel van de nabestaanden; 
5. de blijvende, gehele of gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid bij vele nabestaanden;
6. de verstoring van familierelaties door het wegvallen van de slachtoffers; 
7. de langere onzekerheid over het lot van hun dierbare(n) en hun bezittingen in afwachting van berging en identificatie; 
8. de pijn, stress en het mensonterend gevoel over de wijze waarop met hun naasten en bezittingen is omgegaan in aanloop naar berging (en identificatie); 
9. de conditie van de stoffelijke overschotten; 
10. de confrontatie met beelden van en media-aandacht voor de ramp; 
11. de ontoegankelijkheid van de plaats van de ramp; 
12. de blijvende onzekerheid over de laatste momenten van het overlijden; 
13. de langdurige onzekerheid over de toedracht van het neerstorten van vlucht MH17. 

Voor wat betreft de hoogte van de gevorderde immateriële schade heeft het RBT ervoor gekozen om de nabestaanden in te delen in drie categorieën op basis van hun relatie met het slachtoffer. Per categorie worden vaste bedragen gevorderd van € 50.000,-, € 45.000,- en € 40.000,-. 
Als een nabestaande meerdere dierbaren heeft verloren, worden deze bedragen bij elkaar opgeteld. 

Het Openbaar Ministerie stelt vast dat de nabestaanden schadevergoeding vorderen van het psychisch leed dat hen is aangedaan. Het gaat in de visie van het Openbaar Ministerie telkens om een vordering tot vergoeding van die immateriële schade die geldt voor alle benadeelde partijen. Dit betekent dat schadevergoeding wordt gevorderd voor het ondervonden leed in de vorm van verdriet, rouw, verlies, onzekerheid en stress. Wat het Openbaar Ministerie betreft is het evident dat dit leed geldt voor alle nabestaanden en dat sprake is van daaruit voortvloeiende immateriële schade.  

5.2    Formele vragen naar Nederlands recht

Er zijn geen formele belemmeringen om de ingediende vorderingen inhoudelijk te beoordelen. Wij lopen deze formele punten kort langs. 

5.2.1    Bevoegdheid rechtbank

Uw rechtbank is bevoegd kennis te nemen van de vorderingen van de benadeelde partijen.  Die bevoegdheid berust op art. 51f Sv en volgt uit uw bevoegdheid in de strafzaken tegen verdachten, ongeacht of die op tegenspraak of bij verstek worden behandeld. Deze bevoegdheid vloeit weer voort uit de Nederlandse rechtsmacht over deze strafzaken en alle daarin ten laste gelegde feiten.  

5.2.2    Ontvankelijkheid benadeelde partijen 

Wat betreft de ontvankelijkheid van de benadeelde partijen geldt het volgende. 

Vrijwel alle nabestaanden die vorderingen hebben ingediend hebben voldoende toegelicht dat zij in de juridisch vereiste nauwe relatie staan tot de getroffen slachtoffers. Voor één nabestaande  schiet de onderbouwing van deze nauwe relatie te kort. Zij is daarom niet-ontvankelijk in haar vordering.  

Voor de andere nabestaanden is voor de ontvankelijkheid van belang dat het verband tussen de door de benadeelde partijen opgevoerde immateriële schade en het neerschieten van vlucht MH17  een gegeven is. Het leed (in de vorm van verdriet, rouw, verlies, onzekerheid en stress) staat in meer dan voldoende verband tot het doen verongelukken van vlucht MH17 en de moord op de inzittenden.

Er is dan ook voldaan aan het vereiste dat de gevorderde immateriële schade als rechtstreekse schade kan worden aangemerkt  die is geleden door slachtoffers in de zin van artikel 51f lid 1 Sv, als gevolg van de strafbare feiten waarvoor verdachten in onze visie veroordeeld dienen te worden. 

5.2.3    Geen onevenredige belasting strafgeding (art. 361 lid 3 Sv)

De strafzaak van Pulatov wordt op tegenspraak behandeld. Gezien de loop van zijn strafproces heeft hij voldoende gelegenheid gehad om de vorderingen benadeelde partij te betwisten. Bij pleidooi krijgt hij ook daartoe de gelegenheid. 

Voor de verdachten Girkin, Dubinskiy en Kharchenko geldt dat het Openbaar Ministerie veel inspanningen heeft verricht om hen te informeren over hun strafzaak, inclusief over het spreekrecht en de mogelijkheid van het indienen van vorderingen tot schadevergoeding. Uw rechtbank heeft eerder geoordeeld dat deze drie verdachten op de hoogte zijn van de tegen hen lopende strafzaak.  Voor Girkin en Dubinskiy geldt bovendien dat zij zich nog tijdens dit strafproces over de behandeling van hun zaak hebben uitgelaten. / 

Gelet hierop concluderen wij overeenkomstig ons eerder ingenomen standpunt  dat alle verdachten in voldoende mate in de gelegenheid zijn geweest om verweer te voeren en dat er dus sprake is van een eerlijk proces.  

Verder is de behandeling van deze civiele vorderingen ook niet ten koste gegaan van de strafzaken tegen verdachten. Weliswaar is een groot aantal vorderingen ingediend, maar door de eenduidige onderbouwing en categorisering van de bedragen zijn de vorderingen niet ingewikkeld. Daar komt nog bij dat vanwege de schriftelijke ronde de totale behandeling van de vorderingen benadeelde partij weinig zittingsruimte in beslag heeft genomen. Er is al met al geen sprake van een onevenredige belasting van dit strafproces.  Daarom kunnen alle benadeelde partijen worden ontvangen in hun vorderingen tot schadevergoeding.

5.3    Beoordeling vorderingen naar Oekraïens recht

5.3.1    Toepasselijk recht

De verdere (materiële)  beoordeling van de vorderingen vindt plaats op basis van Oekraïens civiel recht.  

5.3.2    Aansprakelijkheid 

De in de visie van het Openbaar Ministerie te bewijzen gedragingen van verdachten leveren bij veroordeling naar Oekraïens civiel recht de volgende juridische elementen op: een ‘illegal act’,  ‘schuld’ van verdachten  en een voldoende ‘causaal verband’ met de gevorderde schade. Daarom zijn verdachten aansprakelijk voor de door de nabestaanden geleden schade en bestaat er in beginsel een recht op schadevergoeding. 

5.3.3    Schade 

De volgende vraag is welke schade naar Oekraïens recht voor vergoeding in aanmerking komt. Artikel 23 lid 2 onder 2 Civil Code of Ukraine voorziet in vergoeding van ‘moral damages’. Dit wordt ook wel omschreven als ‘emotional distress’ of ‘mental suffering and distress’.  

Het Openbaar Ministerie ziet deze ‘moral damages’ naar Oekraïens recht als een ruime vorm van immateriële schade die in elk geval ook het Nederlandse schadebegrip van affectieschade omvat, maar daar niet toe beperkt is. Naar Oekraïens recht komt de door de nabestaanden gevorderde schade dus voor vergoeding in aanmerking. 

Daarbij merken wij op dat het Openbaar Ministerie, zoals hiervoor is toegelicht, de vorderingen zo begrijpt dat deze zien op schadevergoeding voor het ondervonden leed in de vorm van verdriet, rouw, verlies, onzekerheid en stress. 

5.3.4    Vorderingsgerechtigden

Tot slot moet beoordeeld worden of alle nabestaanden die zich in deze strafzaak als benadeelde partij hebben gevoegd naar Oekraïens recht ook een vorderingsrecht hebben. 

Volgens Oekraïens recht hebben de volgende personen een vorderingsrecht voor ‘moral damages’ als gevolg van overlijden: echtgenoten, geregistreerde partners, ouders, (biologische en adoptie-) kinderen en andere personen die met de overledene samenwoonden, een gezamenlijk huishouden deelden en wederzijdse rechten en plichten hadden. 

Naar Oekraïens recht hebben partners van slachtoffers van gelijk geslacht geen vorderingsrecht. Met het RBT menen wij dat zij niet van dit recht kunnen worden uitgesloten. Het onderscheid dat naar Oekraïens recht wordt gemaakt tussen partners van verschillend en van gelijk geslacht, is naar het oordeel van het Openbaar Ministerie in strijd met het Nederlandse grondrecht op gelijke behandeling en dus onverenigbaar met de Nederlandse openbare orde.  Daarom moet deze Oekraïense regel van onderscheid op basis van geslacht buiten toepassing blijven.  Alle partners moeten - ongeacht het geslacht -  als vorderingsgerechtigde worden aangemerkt in de zin van art. 1168 lid 2 Civil Code of Ukraine. 

Daarom concludeert het Openbaar Ministerie dat alle benadeelde partijen een vorderingsrecht hebben. 

5.3.5    Begroting immateriële schade 

Dat de nabestaanden in aanmerking komen voor schadevergoeding staat voor ons dus vast. Het moeilijkste en ook pijnlijkste onderdeel van de beoordeling van de vorderingen is de begroting van de schade. Het leed van de nabestaanden kan niet in geld worden uitgedrukt en elk debat over de omvang van schadebedragen doet onvermijdelijk af aan de ernst van dat leed. Toch ontkomen wij daar niet aan. 

De vorderingen tot schadevergoeding moeten zoals gezegd beoordeeld worden naar Oekraïens recht. Dit is anders dan het Nederlandse recht. Deze andere wijze van beoordeling van de schade in het Oekraïense recht betekent dat dit kan leiden tot een andere uitkomst dan wanneer de zaak naar Nederlands recht zou worden beoordeeld. Dit is inherent aan het feit dat deze zaak internationale aspecten heeft. Hiermee zijn in de visie van het Openbaar Ministerie de rechtseenheid en rechtsgelijkheid niet in het geding. De schadebegroting in deze zaak kan ook geen leidraad zijn voor een schadebegroting in een andere Nederlandse strafzaak. 

De begroting van de immateriële schade (‘moral damages’) gebeurt naar Oekraïens recht op basis van 
(i)    de aard van de onrechtmatige daad; 
(ii)    de ernst van het lichamelijk en geestelijk lijden; 
(iii)    de omvang en duur van de negatieve gevolgen van dat lijden; 
(iv)    de omvang van de schuld van de veroorzaker van de schade; 
(v)    de gezondheidssituatie van het (directe) slachtoffer van de onrechtmatige daad (waarbij overlijden in de hoogste categorie van ernst valt) en
(vi)    de ernst van de gedwongen wijzigingen in het dagelijkse leven en arbeidsrelaties. 

Daarnaast vindt de schadebegroting plaats op basis van beginselen van redelijkheid, evenwichtigheid en billijkheid (‘principles of reasonableness, balance, and fairness’).  Alle omstandigheden van de zaak dienen meegewogen te worden.  

Het RBT heeft diverse uitspraken van Oekraïense gerechten overgelegd om uw rechtbank inzicht te geven in de wijze waarop de Oekraïense rechter de immateriële schade vaststelt en welke elementen hierbij een rol spelen.  In deze uitspraken worden wel verschillende elementen benoemd die een rol spelen bij de vaststelling van de immateriële schade, maar ze geven geen inzicht in welk gewicht er wordt gekoppeld aan de diverse schadefactoren. De diverse zaken verschillen onderling en er zit geen rode draad in de hoogte van de toegekende bedragen. Die bedragen lopen sterk uiteen. Het RBT geeft aan dat de verschillen in waardering door Oekraïense rechters diverse oorzaken kunnen hebben, zoals gebrek aan gevalsvergelijking, verschil in het gevorderde schadebedrag, verschil in waardering van de schade door de rechter of het gevoerde verweer. Dit verklaart wellicht de verschillende schadebedragen, maar biedt voor onderhavige zaak geen oplossing.  

Als we daarnaast in aanmerking nemen dat de overgelegde uitspraken niet vergelijkbaar zijn met de zaak MH17, komt het Openbaar Ministerie tot de conclusie dat de Oekraïense jurisprudentie onvoldoende aanknopingspunt biedt voor de begroting van de hoogte van de schade van de benadeelde partijen in deze zaak. Het komt dus aan op een eigen weging van alle omstandigheden van deze zaak en het bepalen van het schadebedrag per categorie nabestaanden, met inachtneming van de Oekraïense rechtsbeginselen van redelijkheid, evenwichtigheid en billijkheid. Met het RBT menen wij dat nationaliteit of woonplaats van de nabestaanden hierbij geen rol spelen.  

Wij herhalen dat het Openbaar Ministerie ‘moral damages’ naar Oekraïens recht ziet als een ruime vorm van immateriële schade die in elk geval ook het Nederlandse schadebegrip van affectieschade omvat, maar daar niet toe beperkt is. Er wordt (per categorie nabestaanden) schadevergoeding gevorderd voor het door alle benadeelde partijen  ondervonden leed in de vorm van verdriet, rouw, verlies, onzekerheid en stress. De vorderingen tot vergoeding van deze schade strekken tot het verkrijgen van herstel van onrecht  en tot erkenning en genoegdoening voor wat hen en hun dierbaren is aangedaan.  Volgens de toelichting van het RBT was die genoegdoening ook richtinggevend bij de bepaling en categorisering van de gevorderde schadevergoedingen.  

Zulk leed van nabestaanden, waarvan de vergoeding strekt tot erkenning en genoegdoening, wordt in Nederland aangemerkt als affectieschade. Voor de begroting van affectieschade worden in Nederland vaste (forfaitaire) bedragen gehanteerd. In de Nederlandse rechtsorde wordt - in de wetenschap dat het leed op geen enkele wijze kan worden gecompenseerd - aangenomen dat deze bedragen (i) tegemoet komen aan de aard en ernst van de geleden schade en het onrechtmatig handelen van de schadeveroorzaker en (ii) afdoende erkenning en genoegdoening bieden. Deze affectieschade valt zoals gezegd binnen de ruimere categorie van de Oekraïense ‘moral damages’. 

Gelet hierop en het feit dat het strafproces in Nederland plaatsvindt, vindt het Openbaar Ministerie het redelijk om voor het minimumschadebedrag de thans in Nederland geldende forfaitaire bedragen voor affectieschade bij overlijden door een misdrijf als richtsnoer te nemen. In Nederland liggen deze bedragen tussen de € 17.500,- en € 20.000,-.  Het verschil tussen deze bedragen wordt bepaald door de aard van de relatie van de nabestaande met het slachtoffer, waarbij een hoger vast bedrag gerelateerd is aan een nauwere relatie. Wij benadrukken dat het Besluit vergoeding affectieschade waarin dit is opgenomen niet de juridische basis is voor deze zaak. Oekraïens civiel recht is immers van toepassing. Wij hebben enkel naar de affectieschadebedragen gekeken, omdat die in onze visie een goed aanknopingspunt bieden om te bepalen wat voor deze zaak een gerechtvaardigd schadebedrag is. We beginnen bij de categorie waarvoor het hoogste schadebedrag wordt gevorderd. Gelet op de aard en ernst van deze zaak en de gevolgen voor de nabestaanden, menen wij dat een basisbedrag  van € 20.000,- aan schadevergoeding voor de door het RBT aangedragen eerste categorie nabestaanden redelijk en billijk is. Dit is de categorie van echtgenoten/geregistreerd partners, levenspartners (mits samenlevend), kinderen (mits samenlevend) en ouders/voogden (mits samenlevend). 

Wij menen daarnaast dat een verhoging gerechtvaardigd is gelet op het bijzondere karakter van de door de benadeelde partijen gevorderde schade. Voor die verhoging is naar Oekraïens recht ook ruimte omdat alle omstandigheden van de zaak gewogen dienen te worden en wij voor deze strafzaak niet gebonden zijn aan het plafond van de Nederlandse affectieschadebedragen. 

Net als het RBT bekijken we deze zaak dus met een Oekraïense blik.  En in lijn met het RBT hebben we gekeken naar de gemene deler van de nabestaanden die een verhoging van het schadebedrag aan ‘moral damages’ rechtvaardigt.  Het RBT heeft dit gemeenschappelijk kenmerk samengevat als ‘psychisch letsel’ dat via de band van shockschade of ‘aantasting van de persoon op andere wijze’ in Nederland tot toekenning van een hoger schadebedrag dan het affectieschadebedrag kan leiden. Zoals gezegd, moeten we niet naar het Nederlandse kader kijken maar naar het Oekraïense recht.   

Voor deze zaak baseren wij de genoemde verhoging op in de vorderingen gestelde en voor alle nabestaanden geldende bijzondere omstandigheden. Meer specifiek hebben deze bijzondere omstandigheden betrekking op de hiervoor genoemde Oekraïense factoren voor de begroting van ‘moral damages’: (ii) de ernst van het geestelijk lijden en (iii) de omvang en duur van de negatieve gevolgen van het lijden van de nabestaanden. Wij gaan hier nader op in. 

Verschillende door het RBT genoemde schadebepalende omstandigheden zijn uniek voor deze zaak. Wij hebben het dan over de grote en voortdurende media-aandacht voor het neerschieten van MH17, waardoor nabestaanden voortdurend geconfronteerd worden met pijnlijke berichten over de ramp, zoals beelden van de wrakstukken van MH17 en gewapende personen, medestrijders van verdachten, op de rampplek. De afgelopen zeven jaar heeft geen enkele nabestaande aan deze terugkerende, pijnlijke beelden en berichten kunnen ontkomen. Hierdoor is extra leed toegebracht. Verder doelen wij op de ontoegankelijkheid van de plaats van de ramp, waardoor er voor nabestaanden geen zicht was op de toestand en het moment van repatriëring van de stoffelijke overschotten van hun geliefden. Hierdoor werden zij in een uitzonderlijk pijnlijke onzekerheid gehouden en werd hun afscheid en rouwverwerking uitgesteld.

Deze schadeverhogende factoren liggen in lijn met de factoren die naar Oekraïens recht mee kunnen wegen bij de bepaling van de ‘moral damages’: het waarnemen van het wrak van MH17, het waarnemen van de crash site, het waarnemen van de beelden van de overblijfselen van de slachtoffers. Alsmede constante media-aandacht, waardoor nabestaanden bij herhaling werden (en nog steeds worden) geconfronteerd met de crash van MH17 en de dood van hun geliefden.  

Dan komen we nu bij de vraag welke bedrag gekoppeld dient te worden aan deze voor alle nabestaanden geldende schadeverhogende omstandigheden. Welk bedrag ook wordt gekozen, het doet nooit recht aan het leed dat is geleden. Maar toekenning van enig bedrag doet wel recht aan de behoefte aan erkenning en genoegdoening. Wij vinden alles afwegend een verhoging met 
€ 20.000,- voor de eerste categorie nabestaanden redelijk, billijk en evenwichtig. Dit betekent dat voor deze eerste categorie een totaalbedrag van € 40.000,- voor toewijzing vatbaar is. Wij verlagen dit bedrag overeenkomstig de differentiatie van het RBT met € 5.000,- per categorie van nabestaanden naarmate er sprake is van een minder nauwe relatie met hun dierbare. Voor de tweede categorie (niet-samenlevende kinderen, niet-samenlevende ouders) achten wij daarom een totaalbedrag van € 35.000,- toewijsbaar en voor de derde categorie (in gezinsverband levende: broer/zus, grootouder/kleinkind, tante/oom, neef/nicht, schoonfamilie) een totaalbedrag van € 30.000,-. 

5.3.5.1    Conclusie immateriële schadebedragen: 

Gezien het voorgaande concludeert het OM dat de volgende bedragen aan immateriële schade voor toewijzing vatbaar zijn:

• voor categorie I, te weten: echtgenoten en geregistreerde partners van de slachtoffers en met slachtoffers samenlevende levenspartners, kinderen, ouders en voogden van die slachtoffers, een schadebedrag van € 40.000,-;
• voor categorie II, te weten: kinderen en ouders die niet met slachtoffers samenleefden, een bedrag van € 35.000,-;
• voor categorie III, te weten: broers, zussen, grootouders, kleinkinderen, tantes en ooms, neven en nichten en schoonfamilie die in gezinsverband met slachtoffers samenleefden, een bedrag van € 30.000,-.

De bedragen gelden voor elke verloren dierbare. Op de vordering die wij later overleggen aan uw rechtbank noemen wij per categorie en per advocaat de namen van de benadeelde partijen. Daar waar een nabestaande meerdere dierbaren heeft verloren, is een meervoud van het bedrag per persoon toewijsbaar. Dat zullen wij dan aangeven (met bijvoorbeeld ‘2x’) achter de naam van de nabestaande. 

5.3.6    Verrekening

De volgende vraag is of er nog aanleiding is deze toewijsbare bedragen te verminderen vanwege eerdere betalingen van derden aan de benadeelde partijen. 

5.3.6.1    Betalingen van derden

Uit informatie van het RBT blijkt dat een deel van de nabestaanden betalingen heeft ontvangen van derden in verband met het neerstorten van vlucht MH17. Het gaat om: 

• een eenmalige betaling door Malaysia Airlines aan een groot aantal nabestaanden,
• een eenmalige gift uit overwegingen van solidariteit van de Maleisische oliemaatschappij Petronas en
• eenmalige uitkeringen vanwege verzekeringsovereenkomsten die door (een deel van) de slachtoffers waren afgesloten.  

Het Openbaar Ministerie ziet geen reden om deze uitkeringen in mindering te brengen op de toe te kennen schadebedragen.  Het Oekraïens recht biedt geen grond voor verrekening van eerdere uitkering door derden voor dezelfde immateriële schade als wordt gevorderd. Het is dan ook niet relevant dat nabestaanden vergoedingen hebben ontvangen van derden. Ook zien wij geen reden voor verrekening op basis van Nederlands recht (artikel 6:100 BW). Dit gelet op de aard van de verzekeringen en het feit dat er door Malaysia Airlines, Petronas of verzekeringsmaatschappijen geen bedragen zijn uitgekeerd die zijn aan te merken als immateriële schade. Er valt dus niks te verrekenen.   

5.3.6.2    Subrogatie en regres

Wij kunnen ons verder vinden in de conclusie van het RBT dat zowel naar Oekraïens als naar Nederlands recht verdachten niet twee keer door Malaysia Airlines of verzekeringsmaatschappijen voor de immateriële schade zullen worden aangesproken. Subrogatie en regres zijn dus niet aan de orde. 

5.3.7    Andere procedures

Verder willen wij nog stilstaan bij andere schadevergoedingsprocedures die nabestaanden zijn gestart tegen verdachte Girkin bij de Amerikaanse rechter en tegen de Russische staat bij het Europees Hof voor Rechten van de Mens (EHRM).

5.3.7.1    Amerikaanse civiele procedure tegen Girkin 

Uw rechtbank heeft vragen gesteld aan het RBT over de uitkomst van de Amerikaanse civiele procedure tegen Girkin. Daarbij heeft u de kwestie van litispendentie geagendeerd. Volgens artikel 12 van het Nederlandse Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) kan de Nederlandse rechter een civiele zaak aanhouden als dezelfde zaak aanhangig is bij een buitenlandse rechter en moet de Nederlandse rechter zichzelf vervolgens onbevoegd verklaren als die buitenlandse rechter daarin eenmaal heeft beslist en die beslissing in Nederland vatbaar is voor erkenning en ten uitvoer kan worden gelegd. 

Het RBT heeft aangegeven dat civiele vonnissen zijn gewezen in een zaak die door verschillende nabestaanden in de Verenigde Staten was aangespannen tegen verdachte Girkin. Volgens het RBT heeft de Amerikaanse rechter in deze zaak al schadevergoeding toegekend, bestaat dit bedrag uit ‘compensatory damages’ en ‘punitive damages’ en is deze Amerikaanse veroordeling inmiddels onherroepelijk. 

Wij menen om twee redenen dat de Amerikaanse rechtsgang geen invloed heeft op de bevoegdheid van uw rechtbank om te oordelen over de vorderingen tot schadevergoeding in de strafzaak tegen Girkin. 

Zoals wij eerder hebben aangegeven, meent het Openbaar Ministerie dat de bevoegdheid van uw rechtbank om te beslissen op de vorderingen van de benadeelde partijen volgt uit haar bevoegdheid om kennis te nemen van de strafzaak. De wetgever heeft met de voegingsprocedure voor de benadeelde partij immers willen voorzien in een eenvoudige en laagdrempelige procedure die ertoe leidt dat personen die schade hebben geleden als gevolg van een strafbaar feit zoveel mogelijk schadeloos worden gesteld. In die procedure is het materieel civiel recht van toepassing, maar gelden verder als uitgangspunt de strafvorderlijke processuele regels en waarborgen. Om die reden is ook de civielrechtelijke verstekregeling van artikel 10 Rv niet van toepassing in dit strafproces.  Datzelfde geldt voor artikel 12 Rv: ook die bepaling is niet van toepassing in dit proces. Daarom staat de eerdere veroordeling van Girkin tot betaling van schadevergoeding in de Amerikaanse civiele zaak dus niet in de weg aan de bevoegdheid van uw rechtbank om op de vorderingen tot schadevergoeding in zijn strafzaak te beslissen. 

De tweede reden waarom de Amerikaanse civiele zaak niet aan uw bevoegdheid in de weg staat is de volgende. Litispendentie ziet op de situatie dat er tussen dezelfde partijen en over hetzelfde onderwerp in Nederland én in een buitenland een procedure aanhangig is.  Nu er sprake is van onherroepelijke buitenlandse vonnissen, is van een in het buitenland aanhangige procedure geen sprake meer en is artikel 12 Rv dus niet van toepassing. Deze bepaling is bovendien niet van toepassing omdat de beslissing van de Amerikaanse rechter niet in Nederland ten uitvoer kan worden gelegd. 

De enige vraag die uw rechtbank zich kan en moet stellen, is of u zich verzekerd acht dat de behandeling van de vorderingen tegen Girkin wel verenigbaar is met zijn recht op een eerlijk proces in de zin van artikel 6 lid 1 EVRM. Als dat niet het geval is, moet u de betreffende benadeelde partijen geheel of gedeeltelijk niet ontvankelijk verklaren in hun vordering. Aan uw bevoegdheid doet dit niets af. 

In dit geval zien wij geen grond voor een niet-ontvankelijkverklaring van de benadeelde partijen, waarvan eerder al een vordering tot schadevergoeding op Girkin is toegewezen in de Verenigde Staten. Alleen al omdat Girkin die schadevergoeding nog niet heeft betaald en de Amerikaanse beslissing pas in Nederland kan worden erkend, nadat hiervoor een afzonderlijke procedure is doorlopen en die procedure is nog niet gestart. Wij menen in ieder geval dat de voeging in het Nederlandse strafproces niet als zodanig kan gelden. 

Kortom: op grond van artikel 51f Sv is uw rechtbank bevoegd om op deze vorderingen op Girkin te beslissen en de toewijzing daarvan is verenigbaar met zijn recht op een eerlijk proces. 

5.3.7.2    Klachtprocedures Europees Hof voor de Rechten van de Mens 

Net als het RBT  is het Openbaar Ministerie verder van mening dat de bij het EHRM lopende statenprocedures niet relevant zijn voor de beoordeling van de vorderingen tot schadevergoeding die zijn ingediend tegen de individuele verdachten in deze strafzaak. 

5.3.8    Hoofdelijke aansprakelijkheid

De benadeelde partijen hebben verder gevorderd dat hun vorderingen hoofdelijk worden toegewezen. Dat betekent dat elk van de vier verdachten kan worden aangesproken voor het volledige schadebedrag en dat zij de verdere verdeling onderling moeten regelen. Naar Oekraïens recht is dit mogelijk  en deze hoofdelijke veroordeling wordt ook door het Openbaar Ministerie gevorderd.

5.3.9    Wettelijke rente

Tot slot hebben de benadeelde partijen de wettelijke rente gevorderd over de toe te wijzen schadebedragen. Volgens Oekraïens recht is de wettelijke rente over het toegewezen bedrag aan schadevergoeding toewijsbaar vanaf de datum dat de uitspraak van de betreffende rechterlijke instantie rechtskracht krijgt.  Het Openbaar Ministerie acht het een kwestie van goede justitie dat uw rechtbank de wettelijke rente toewijst vanaf de datum dat de uitspraak in deze zaak onherroepelijk is. 

5.4    Schadevergoedingsmaatregel

Naast hun vorderingen tot schadevergoeding hebben de benadeelde partijen uw rechtbank ook verzocht om aan de vier verdachten hoofdelijk een schadevergoedingsmaatregel op te leggen. Oplegging van een schadevergoedingsmaatregel betekent dat de Nederlandse staat een eventueel toegewezen schadevergoeding voorschiet, zodat slachtoffers of nabestaanden deze niet zelf hoeven te incasseren bij de verdachten. Die incasso zal dan verder worden uitgevoerd door de Nederlandse overheid.

5.4.1    Mogelijkheid opleggen schadevergoedingsmaatregel

Op grond van artikel 1 lid 2 Sr moet worden uitgegaan van de wettelijke bepaling voor de schadevergoedingsmaatregel (artikel 36f Sr (oud)) zoals die gold op 17 juli 2014. Het eerste lid van die bepaling voorzag in oplegging van de schadevergoedingsmaatregel ‘ten behoeve van het slachtoffer of diens nabestaanden in de zin van artikel 51f lid 2 Sv’. 

De nabestaanden in deze strafzaak kunnen worden aangemerkt als slachtoffers in de zin van deze oude bepaling (artikel 36f, eerste lid, Sr (oud)). Volgens artikel 51a lid 1 (oud) Sv, zoals geldend op 17 juli 2014, werd ‘als slachtoffer aangemerkt degene die als rechtstreeks gevolg van een strafbaar feit vermogensschade of ander nadeel heeft ondervonden’. Dat komt op hetzelfde neer als rechtstreekse schade.  Zoals hiervoor besproken, menen wij dat de nabestaanden die zich als benadeelde partijen hebben gevoegd rechtstreekse schade hebben geleden. Dat was ook al het geval op 17 juli 2014.  

Daarom meent het Openbaar Ministerie dat de schadevergoedingsmaatregel ook ten behoeve van hen aan verdachten kan worden opgelegd.  De schadevergoedingsmaatregel kan gelijktijdig met straffen worden opgelegd,  ongeacht de hoogte van een gevangenisstraf.  

5.4.2    Bedrag schadevergoedingsmaatregel

De schadevergoedingsmaatregel is een strafrechtelijke sanctie die los van de beslissing in de voegingsprocedure kan worden opgelegd.  Uit de rechtspraak van de Hoge Raad blijkt dat het mogelijk is om het bedrag van de betalingsverplichting als bedoeld in artikel 36f Sr op een ander bedrag te stellen dan het bedrag waarvoor de rechter de daarmee verband houdende vordering van de benadeelde partij heeft toegewezen.  Gelet op de toelichting van het RBT  en de parlementaire geschiedenis ten aanzien van de schadevergoedingsmaatregel ziet het Openbaar Ministerie hiervoor geen aanleiding. Wij concluderen dan ook dat het bedrag van de schadevergoedingsmaatregel op hetzelfde bedrag gesteld dient te worden als de toe te wijzen bedragen aan immateriële schade, vermeerderd met de wettelijke rente daarover.   

5.4.3    Hoofdelijke oplegging

De schadevergoedingsmaatregel dient, zoals gevorderd,  hoofdelijk opgelegd te worden. 

5.4.4    Gijzeling 

Tot slot menen wij dat gijzeling als dwangmiddel ingezet dient te worden om ervoor te zorgen dat de schadevergoedingsmaatregel wordt betaald. Wij vorderen het aantal dagen gijzeling te bepalen op het wettelijk maximum van 1 jaar. Wij merken op dat toepassing van gijzeling de verplichting tot betaling niet opheft. 

5.5    Conclusie

Kort gezegd vindt het Openbaar Ministerie dat uw rechtbank bevoegd is, de benadeelde partijen – op één na  - ontvankelijk zijn en de vorderingen van de benadeelde partijen toewijsbaar zijn tot de volgende bedragen aan immateriële schade: € 40.000,- (categorie I), € 35.000,- (categorie II) en € 30.000,- (categorie III) per slachtoffer. Tevens dient voor die bedragen de schadevergoedingsmaatregel met één jaar gijzeling, opgelegd te worden. De wettelijke rente kan worden toegekend vanaf de datum dat de uitspraak in deze zaak onherroepelijk is. Verdachten dienen hoofdelijk te worden veroordeeld. Het meer of anders gevorderde moet worden afgewezen.

6    Beslag

Nu wij hebben geconcludeerd dat de ten laste gelegde feiten bewezen kunnen worden en wij ons standpunt hebben gegeven over de vorderingen tot schadevergoeding van de nabestaanden, staan wij stil bij het beslag in deze zaak. Ook hierover dient uw rechtbank een beslissing te nemen.

Over dat beslag kan het Openbaar Ministerie kort zijn. De voorwerpen waarop nog beslag rust, zijn de veiliggestelde wrakdelen van MH17, de in Oekraïene los aangetroffen raketdelen, de in of uit diverse wrakdelen en stoffelijke overschotten veiliggestelde raketdelen, de restanten van de bij de arenatesten gebruikte getuigenplaten, warheads en raket, de cockpit voice recorder en de flight data recorder. Al deze voorwerpen zijn opgenomen op de beslaglijst die wij aan uw rechtbank hebben verstrekt. 

Administratief is het beslag gekoppeld aan verdachte Girkin. Dat betekent dat wij in zijn zaak, op grond van het bepaalde in artikel 353 Sv en de artikelen 33 en 33a Sr, de volgende beslagbeslissingen zullen vorderen. 

Ten aanzien van de wrakdelen van MH17  vordert het Openbaar Ministerie dat deze worden teruggegeven aan Malaysia Airlines. Datzelfde geldt voor de cockpit voice recorder en de flight data recorder.  

Ten aanzien van de los aangetroffen en uit wrakdelen, vliegtuigdocumenten en stoffelijke resten veiliggestelde raketdelen  geldt dat deze op grond van artikel 33a lid 2a Sr verbeurd moeten worden verklaard. De raket behoorde formeel niet aan verdachte  Girkin toe – het was immers een raket van de Russische strijdkrachten – maar kan wel verbeurd worden verklaard, omdat de Russische strijdkrachten wisten dat Girkin en de andere verdachten deze raket zouden gebruiken voor het neerschieten van vliegtuigen. Daarom vorderen wij de verbeurdverklaring van alle raketdelen.  

Tot slot de restanten van de bij de arenatesten gebruikte voorwerpen.  Hiervan vorderen wij de teruggave aan degenen waarbij deze in beslag zijn genomen.

Zoals wij eerder al hebben aangeven, zullen wij de door uw rechtbank te nemen beslagbeslissingen pas uitvoeren nadat de zaken tegen alle verdachten onherroepelijk zijn afgedaan. Deze voorwerpen blijven dus beschikbaar voor nader onderzoek, zolang de zaken tegen de verdachten onder de rechter zijn.

Voetnoten

[1] Proces-verbaal verhoor M58 door rechter-commissaris d.d. 30 november t/m 3 december 2020, p. 6 i.c.m. 12 en 21. Op pagina 21 verklaart M58 expliciet dat hij de dag vóór de ramp met de Boeing is aangekomen op het kruispunt. Eerder verklaarde hij dit ook al: Primo-14133, p. 3, Primo-14138, p. 16, Primo-14139, p. 17 en Primo-14143, p. 52 (bijlagendossier getuigen / 149b getuigen / M58).

[2] Proces-verbaal verhoor M58 door rechter-commissaris d.d. 30 november t/m 3 december 2020, p. 15 en 16 en o.a. Primo-14143 (bijlagendossier getuigen / 149b getuigen / M58), p. 46.

[3] Proces-verbaal rechter-commissaris verhoor deskundige, p. 42, proces-verbaal rechter-commissaris verhoor deskundige, p. 54 en proces-verbaal rechter-commissaris verhoor deskundige, p. 35 en 82 en proces-verbaal rechter-commissaris gezamenlijk verhoor deskundigen p. 7 en 8. 

[4] Proces-verbaal rechter-commissaris verhoor deskundige, p 15. 

[5] Proces-verbaal rechter-commissaris verhoor deskundige, p. 52.

[6] Inhoudelijke behandeling, Deelvraag 3: Rol verdachten?, 10 juni 2021, p. 117, Z-tap 17-07-2014, 18:44.37 uur.

[7] Zie voetnoot 608 en verder Toelichting OM (vraag 2 en 3), 17 juni 2021, hoofdstuk 6.

[8] Zie onder meer: openingswoord OM, 9 maart 2020, p. 15-16 (uitnodiging van het OM van Girkin, Dubinskiy, Pulatov en Kharchenko), tussenuitspraak 25 november 2020, p. 46 (uitnodiging door rechtbank van Pulatov), proces-verbaal van de zitting van 6 tm 24 september 2021, p. 7 (uitnodiging door rechtbank van Girkin, Dubinskiy en Kharchenko). 

[9] Zie bellingcat.com/news/uk-and-europe/2020/11/12/the-grus-mh17-disinformation-operations-part-1-the-bonanza-media-project/. 

[10] Proces-verbaal van de rechter-commissaris van vertaling van video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 117. 

[11] 'Ik wil nog een keer rechtsreeks in jullie gezicht zeggen dat de beschuldiging van het neerhalen van de Boeing aan de verkeerde persoon is gericht. Hetzelfde geldt voor de personen die als verdachte zijn aangemerkt. Geen commentaar verder.’ in Primo-13620 (bijlagendossier) en Primo-13620, bijlage 1 (bijlagendossier); 19 juni 2019: ‘De volksweer heeft hiermee (de catastrofe) niets te maken. Ik wil dit niet eens becommentariëren, ik noch andere volksweerstrijders hebben er iets mee te maken.’ in Primo-13870 (mediadossier) en Primo 14075 (bijlagendossier); 19 juni 2019: ‘Girkin declined to comment about the accusations and hung up. He told the Interfax news service he would not testify in the criminal case and claimed that his militia was not responsible for shooting down MH17’ in Primo-13875 (bijlagendossier); 12 juli 2019: ‘iedere malloot weet dat de opstandelingen de Boeing niet hebben neergehaald, ook daar niet.’ in Primo-13874 (bijlagendossier); 13 juli 2019: ‘De opstandelingen hebben de Boeing niet neergeschoten. Verder geen commentaar.’ Primo-13070 (bijlagendossier); 13 juli 2019: “Als het over de Boeing gaat, geef ik geen enkel commentaar, afgezien van datgene wat ik erover al heb gezegd: de opstandelingen hebben de Boeing niet neergeschoten. Punt uit.” 

[12] 1 april 2020: ‘Ik lever vrijwel geen commentaar in verband met het neerhalen van de Boeing; de volksweer heeft de Boeing niet neergehaald. De volksweer beschikte niet over wapens om die Boeing mee neer te halen.’ in Primo-14484, bijlage 1 (bijlagendossier), p. 16750.

[13] 25 mei 2018: ‘‘‘Het houdt maar niet op over de Boeing” Traditiegetrouw geef ik geen ander commentaar, vanaf het begin tot de dag van vandaag: VERZETSSTRIJDERS HEBBEN DE BOEING NIET NEERGEHAALD.’ in Primo-13341 (persoonsdossier Girkin), p. 15.

[14] 19 juni 2019: ‘Omdat ik telefonisch bedolven wordt door vragen van allerlei correspondenten, en ik bedolven wordt door dergelijke vragen van mijn volgers, herhaal ik nogmaals wat ik al vanaf juli 2014 tot op heden schrijf en zeg: “Verzetsstrijders hebben de Boeing niet neergehaald. Ik geef geen enkel commentaar op die tragedie noch op de loop van het onderzoek in deze zaak.” in Primo-13042, bijlage 1 (bijlagendossier), p. 13509; 7 juli 2019: ‘Hoewel ik als actieve deelnemer aan deze oorlog indirect aansprakelijk ben – maar dan uitsluitend in de ogen van God – voor alle slachtoffers van deze oorlog, heb ik schoon geweten voor wat betreft de dood van deze 298 burgers. De opstandelingen hebben de Boeing niet neergehaald’ in Primo-13888 (bijlagendossier), p. 13736; 15 november 2019: ‘militietroepen hebben de Boeing niet neergeschoten’ in Primo-13752 (bijlagendossier), p. 13658. 

[15] Toelichting OM (Vraag 3 – Pulatov en desinformatie), 17 juni 2021, p. 21-22.

[16] Toelichting OM (Vraag 3 – Pulatov en desinformatie), 17 juni 2021, p. 11-13.

[17] Toelichting OM (Vraag 3 – Pulatov en desinformatie), 17 juni 2021, p. 8-20.