Crimineel geld, de kurk waar alles op drijft
Het kan maar duidelijk zijn: de wereld draait om geld, en het is geen geheim dat geld ook voor criminele organisaties het hoofddoel is. Cocaïnesmokkel bestaat niet voor de lol, maar voor de winst. Geld dat omgaat in de onderwereld heeft echter nóg een doel: het in stand houden van het criminele systeem. Daarmee is geld de spil van criminaliteit: het is een drijfveer, een doel, maar ook een middel.
Zonder geld immers ook geen inkopen, geen bedrijfsinvesteringen, geen corruptie of gekochte loyaliteit. Om criminele organisaties en grootschalige fraudeurs zo effectief mogelijk aan te pakken, moeten we meer gaan kijken naar de financiële wereld achter hun organisaties, betogen plaatsvervangend hoofdofficier Janneke de Smet – Dierckx (Landelijk Parket), informatieofficier Rickert Ahling en beleidsmedewerker Lisette de Zeeuw (Functioneel Parket).
Beide OM-onderdelen werken samen in de aanpak van crimineel geld. “De term ‘crimineel geld’ gaat over alle vormen van geld in de illegaliteit, en wat daarmee gebeurt”, zegt De Zeeuw. “De voornaamste gronddelicten zijn fraude en drugshandel, maar denk ook aan milieucriminaliteit”. Crimineel geld zit verweven in de organisaties, en mengt zich af en toe met de bovenwereld. Het is hét onderwerp waar alles om draait, maar ook wat het allemaal faciliteert. Een criminele organisatie kan niet bestaan zonder geld. “Het zit als een satéprikker door vrijwel alle vormen van criminaliteit, dat maakt de aanpak complex.”
Vermenging boven- en onderwereld
Niet alleen de aanpak, maar het fenomeen zelf vergt meer uitleg. “Criminele organisaties manifesteren zich in de onder- én bovenwereld”, zegt Ahling. “Kosten en uitgaven binnen deze organisaties zijn verweven in en door beide werelden”. De Smet - Dierckx schetst een voorbeeld. Grofweg zou je ‘crimineel geld’ kunnen onderverdelen in drie ‘kolommen’: Winst, Bedrijfskosten en In- en verkoop. In deze kolommen vertoont crimineel geld zich in meer of mindere mate in zowel de onder- als bovenwereld. “Het geld dat binnen de kolom Winst valt, is voor veel criminelen het einddoel: vastgoed in warmere oorden, een garantie voor een comfortabel pensioen, en een fijn leven voor kinderen en familieleden. Om dit te bereiken zijn vaak investeringen in het legale circuit nodig. Hier komt crimineel geld in aanraking met de bovenwereld, en wordt het ‘klassiek’ witgewassen.
Geld in de kolom In- en verkoop belandt niet altijd in de bovenwereld, het wordt opnieuw geïnvesteerd in de criminele organisatie. Dat gebeurt bijvoorbeeld via ondergronds bankieren of bij het inkopen van nieuwe partijen drugs. Ook transportkosten van die drugs zou je in die kolom kunnen plaatsen, dat raakt dan weer wél de bovenwereld. De kolom Bedrijfskosten wordt gezien als geld waarmee bijvoorbeeld loyaliteitsbetalingen, advocaatkosten, en betalingen voor corruptie worden gedaan. Ook kan het geld zijn waarmee nieuwe aanwas wordt gekocht of sleutelfiguren worden betaald.” Welke kosten en uitgaven exact onder welke ‘kolom’ vallen is geen harde wetenschap en kunnen zich zowel in de bovenwereld als ondergronds voordoen. Juridisch gezien is het allemaal te zien als ‘witwassen’, ondanks dat het geld niet altijd in aanraking komt met de bovenwereld.
Omdat crimineel geld op zoveel verschillende manieren terugkomt in zowel de boven- als onderwereld, is inzet van verschillende instanties nodig. Daarom werken het LP en het FP samen met verschillende opsporingsorganisaties zoals de FIOD, Politie en de Rijksrecherche. Die samenwerking is van belang omdat de partners verschillende expertises hebben. “Het LP richt zich op de aanpak van de organisatie zelf, het FP op misbruik van het financiële systeem”, zegt Ahling. “Een grote criminele organisatie maakt zowel bedrijfskosten als winst, en de aanpak op beide is nodig om het effectief en efficiënt te maken. Wat het gronddelict precies is, maakt dan niet zoveel meer uit, zolang het maar wordt aangepakt met de juiste kennis en kunde.”
Aangescherpte richting
Om een grote slag toe te brengen, is de aanpak van alleen crimineel geld in de bovenwereld onvoldoende. Criminele winst in de bovenwereld vervuilt de markt immers, en zorgt voor oneerlijke concurrentie. Die winst kan niet worden gemaakt zonder kosten om het bedrijf overeind te houden of nieuw crimineel geld te verkrijgen door drugshandel. De aanpak van crimineel geld in de onder- en bovenwereld is tegelijkertijd nodig. “Boeven pakken en de integriteit van het financiële stelsel zijn onlosmakelijk verbonden. Je moet afpakken wat je af kan pakken, maar tegelijk moet je foute notarissen pakken, loyaliteitsbetalingen blokkeren, de meldplicht van banken bij ongebruikelijke transacties nalopen”, zegt Ahling.
Maar als je alleen de winst afpakt, ben je te laat, volgens De Smet - Dierckx. “Het criminele systeem draait namelijk nog gewoon”, vertelt ze. Daarom richt het OM op de aanpak van de achterliggende criminele uitgaven, en daarmee ook het geld dat nooit direct de bovenwereld raakt. “Als we daar grotere gaten in kunnen schieten, bedreigen we bijvoorbeeld de loyaliteit van criminelen aan hun organisatie. Ook kan het preventief werken: we verstoren de werving van nieuwe aanwas, die alleen uit onderwereldgeld betaald krijgen”, zegt De Smet - Dierckx. “Daarmee strooien we zand in de motor en maken we crimineel ondernemen veel moeilijker.” Dat is uiteindelijk ook het doel: ervoor zorgen dat criminelen niet meer gebruik kunnen maken van crimineel geld, op welke manier dan ook.
Aanpak
Op dit moment werkt het OM met partners aan een plan voor de beste inzet op stukjes van de crimineel geldpuzzel. “We moeten helder krijgen welke instantie de beste kaarten voor welke zaken heeft”, zegt Ahling. “Wie kan wat het beste doen? Daar moeten afspraken over worden gemaakt”. Ook moet per criminele uitgavepost worden bekeken welke externe partner daar het best mee kan helpen, zegt De Smet - Dierckx. “Transportkosten van drugs bijvoorbeeld. Daarvoor zouden we aan tafel moeten met legale organisaties zoals containerbedrijven, die ons in onze aanpak kunnen ondersteunen”. Tenslotte moet het legale stelsel verder worden betrokken. “We moeten er ook voor blijven zorgen dat banken en andere meldingsplichtigen ongebruikelijke transacties goed blijven melden”, zegt Ahling.
Het uiteindelijke doel van deze verschuiving blijft het zo veilig mogelijk houden van Nederland, én het schoon houden van de legale financiële markten, door de middelen (en daarmee de bestaansmogelijkheden) van criminele organisaties zoveel mogelijk te beperken. “We moeten ons meer richten op het verstoren van criminele verdienmodellen, in plaats van uitsluitend de daders vervolgen: dan blijf je achter de feiten aanlopen”, zegt De Zeeuw.
De sleutel van het succes van een nieuwe aanpak ligt niet alleen bij het OM en de uitvoeringsinstanties, er is ook een politieke kant. De politiek wil immers cijfers zien: onze huidige aanpak heeft zoveel veroordelingen en zoveel beslagleggingen opgeleverd. “Bij onze nieuwe aanpak, waarbij we meer richten op het criminele systeem en minder op losse verdachten, is dat veel minder in aantallen te meten”, zegt De Zeeuw. “Het gaat erom dat er zo groot mogelijke gaten worden geschoten in criminele machtsstructuren en systemen, en criminelen het werk zo moeilijk mogelijk wordt gemaakt. Op lange termijn heeft dat een veel groter effect op de veiligheid van de samenleving.”
