Tbs staat voor terbeschikkingstelling. Het is primair een beveiligingsmaatregel die de rechter kan opleggen om de samenleving te beschermen als iemand een misdrijf heeft gepleegd terwijl hij leed aan een ‘gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens’ en er vrees is voor herhaling. Er kan bijvoorbeeld sprake zijn van een persoonlijkheidsstoornis of psychose. De stoornis wordt behandeld om te voorkomen dat de tbs’er opnieuw een misdrijf pleegt. De recidivecijfers na een tbs zijn veel gunstiger dan na een lange gevangenisstraf.
Tbs met dwangverpleging en tbs met voorwaarden
De tbs is primair een beveiligingsmaatregel en kent twee vormen, de tbs met bevel tot verpleging van overheidswege en de – minder ingrijpende – tbs met voorwaarden. De maatregel tbs kan worden gevorderd bij een verdachte bij wie tijdens het begaan van een strafbaar feit sprake was van een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens. Voorts moet er sprake zijn van een ernstig misdrijf (gevangenisstraf van vier jaar of meer of enkele specifiek benoemde delicten) en een gevaar voor de veiligheid van anderen dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen (art. 37a Sr). De wet noch de jurisprudentie stelt als eis dat er sprake moet zijn van verminderde toerekeningsvatbaarheid. De tbs kan dan ook worden gevorderd zowel bij toerekeningsvatbaren, als bij verminderd toerekeningsvatbaren, als bij volledig ontoerekeningsvatbaren. De tbs kan worden gecombineerd met een tijdelijke gevangenisstraf, behalve wanneer sprake is van volledige ontoerekeningsvatbaarheid. Dan is er geen ruimte om naast de maatregel tbs een gevangenisstraf te vorderen.
Longstay
Een tbs-patiënt die ondanks zijn behandeling gevaarlijk blijft, kan op een zogenoemde longstay-afdeling van een tbs-kliniek geplaatst worden. Vaak zitten deze patiënten hier voor de rest van hun leven.
Jeugd tbs (PIJ-maatregel)
De PIJ-maatregel (ook wel jeugd tbs genoemd) is een behandelmaatregel voor jeugdigen bij wie er sprake is van een ontwikkelingsstoornis of psychische aandoening. De maximale duur van de PIJ-maatregel bedraagt zeven jaar, waarvan het laatste jaar voorwaardelijk is. Als een jeugdige gedeeltelijk (on)toerekeningsvatbaar wordt geacht, kan een PIJ-maatregel in combinatie met jeugddetentie worden opgelegd.