Het Openbaar Ministerie (OM) en de verdediging (de verdachte en zijn advocaat) kunnen procesafspraken maken over onder andere de strafeis en de wijze van procederen. Deze zogeheten procesafspraken kunnen ervoor zorgen dat de looptijd van een strafzaak in het belang van alle betrokkenen verkort wordt. Deze procesafspraken zijn vastgelegd in de Aanwijzig procesafspraken in strafzaken.
Rechter houdt het laatste woord
In de afweging om over te gaan tot procesafspraken heeft de officier van justitie nadrukkelijk oog voor de belangen van eventuele slachtoffers en de maatschappij als geheel. Ook vindt op meerdere momenten interne toetsing plaats, en wordt de werkwijze doorlopend geëvalueerd. De verdachte moet op basis van duidelijke informatie en terwijl hij zich bewust is van de rechtsgevolgen, instemmen met de gemaakte afspraken. Dit betekent dat rechtsbijstand verplicht is bij de totstandkoming van procesafspraken en dat de rechter zal toetsen of de verdachte weloverwogen tot zijn beslissing is gekomen.
Onderscheid met kroongetuigenregeling
Procesafspraken zijn nadrukkelijk niet hetzelfde als afspraken met een verdachte die bereid is een getuigenverklaring af te leggen in de strafzaak tegen een andere verdachte, in ruil voor de toezegging dat bij vervolging in zijn eigen strafzaak een lagere straf zal worden geëist. Voor dergelijke afspraken bestaat een specifieke wettelijke regeling, de kroongetuigenregeling.