Onderzoek naar het gebruikte wapen

Bronnen

Daarvoor hebben wij informatie verzameld uit verschillende bronnen, hebben wij Buk-raketten ontmanteld en in testopstelling laten detoneren, en een TELAR visueel onderzocht en in beeld gebracht.

Die verzamelde bronnen bestaan uit militaire literatuur (zoals Jane’s Defence Weekly), maar ook uit foto- en videomateriaal van Buk-systemen op internet. Ook bestaan zij uit ambtsberichten van de MIVD en brochures van fabrikanten en leveranciers van verschillende onderdelen van het Buk-systeem. Inmiddels zijn die fabrikanten onderdeel van één concern: Almaz Antey. Ook van Almaz Antey en andere Russische defensiespecialisten hebben wij informatie ontvangen. Daarnaast hebben wij Oekraïense gebruikers van het Buk-systeem, Nederlandse defensiespecialisten en een Duitse raketgeleerde gehoord. Verder hebben we technische handleidingen van de raket en de TELAR ontvangen. Deze zijn afkomstig uit Oekraïne en Georgië en komen inhoudelijk overeen. Vanuit Oekraïne hebben we ook nog trainingshandleidingen ontvangen voor de bemanning van het Buk-systeem en de TELAR.

In sommige gevallen zijn de bronnen niet unaniem, bijvoorbeeld over het maximale bereik van de Buk-raket of het radarbereik van de TELAR. In die gevallen moesten er soms keuzes worden gemaakt. Zo is er voor het onderzoek naar alternatieve lanceerlocaties uitgegaan van het maximale raketbereik op grond van Russische bronnen. Daarbij is in het dossier wel inzichtelijk gemaakt welke bronnen welk ander raketbereik noemen. Voor zover de verschillende bronnen over het wapen verschillende informatie geven, blijkt dat uit het dossier. 

Daarnaast hebben we onderzoek gedaan aan bepaalde fysieke onderdelen van het Buk-systeem: verschillende raketten van de typen 9M38 en 9M38M1 (9M38-serie) en een TELAR van het type 9A310M1 zijn onderzocht. Zoals we eerder noemden bij de bespreking van het forensisch onderzoek, zijn er Buk-raketten ontmanteld en getest. Dit betroffen raketten van het type 9M38M1 in Oekraïne en Finland en een 9M38 raket in Oekraïne. Ook hebben wij nog een 9M38M1-raket uit Georgië veilig gesteld. Verder hebben wij kennis genomen van de verslagen van twee tests die de Russische fabrikant Almaz Antey heeft uitgevoerd.

Naast het onderzoek naar de Buk-raketten hebben wij ook onderzoek gedaan naar de TELAR. Dit is gebeurd in Oekraïne en betrof een TELAR van het type 9A310M1. Daarbij zijn de maten opgenomen en de uiterlijke kenmerken gefotografeerd en gescand. Ook de bediening en werking van dit lanceervoertuig zijn onderzocht en in beeld gebracht. Tot slot zijn de loopwielen van twee typen Buk-voertuigen gescand: een TELAR en een TAR. Deze scans zijn gebruikt voor de beoordeling van het beeldmateriaal van de TELAR, zoals wij hiervoor bespraken.

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Bevindingen

De verzamelde data over het Buk-systeem zijn – conform de hiervoor aangegeven bedoeling - gebruikt voor de beoordeling van ander bewijs en om inzicht te krijgen in de werking van het systeem.

Beoordeling ander bewijs

De resultaten van ons onderzoek naar het Buk-systeem hebben wij vergeleken met forensische sporen, getuigenverklaringen en beeldmateriaal. Op die manier kon de bewijswaarde van die sporen, verklaringen en beelden worden getoetst. Verder hebben deskundigen van het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR) en de Belgische Koninklijke Militaire School (RMA) de resultaten van het wapenonderzoek gebruikt voor de berekening van het mogelijke lanceergebied.

We noemen een paar voorbeelden van validatie op basis van fysieke onderdelen of gegevens van het Buk-systeem:

• De fysieke onderdelen van verschillende typen Buk-raketten zijn door specialisten uit verschillende landen vergeleken met de vliegtuigvreemde materialen die zijn aangetroffen in de stoffelijke overschotten en bezittingen van slachtoffers, in de wrakstukken van MH17 en in het rampgebied. Wij bespraken dit al eerder in onze toelichting op het forensisch onderzoek.
• Informatie over het bereik van de Buk-raket is gebruikt om het maximale lanceergebied te bepalen. Dit benoemden wij in onze toelichting op het onderzoek naar alternatieve scenario’s en het hoofdscenario.
• Verschillende Buk-raketten zijn gebruikt voor ontstekings- en detonatietesten, waarmee deskundigen het thrust profile oftewel de stuwkracht van de raketmotor en het fragmentatiebereik van de warhead oftewel de springkop konden vaststellen. Die waren weer van belang voor de berekening van het lanceergebied.
• Informatie over de ontbranding bij een Buk-lancering en de afmetingen van een TELAR zijn gebruikt voor de beoordeling van satellietbeelden van mogelijke lanceerlocaties. Deze video laat bijvoorbeeld zien welke steekvlam er ontstaat bij het afvuren van een raket. Eerder bespraken wij over het onderzoek naar de sporen van brand en van rupsbanden die op de satellietbeelden van het veld bij Pervomaiskyi zijn aangetroffen. Daarin zijn de maten gebruikt die tijdens het onderzoek aan de TELAR waren opgenomen.
• Zojuist lieten wij al beelden zien van het afvuren van een Buk-raket. Zulke beelden en andere gegevens over het condensspoor van een Buk-raket zijn gebruikt om foto’s en waarnemingen van rooksporen te beoordelen. Eerder bespraken wij al één van die foto’s in onze toelichting op het onderzoek naar de afvuurlocatie.

Verder helpen deze gegevens over de Buk-raket en de TELAR ook bij de toetsing van ander bewijs, zoals getuigenverklaringen. Zo kan de verklaring van getuige X48 over de uitrusting van soldaten op de lanceerlocatie worden getoetst aan de hand van foto’s van speciale hoofddeksels - zogenaamde tankcaps - die tijdens het onderzoek naar de TELAR zijn gemaakt.

Werking TELAR

Volgens het hoofdscenario is MH17 neergeschoten met een Buk-raket van de 9M38 serie, afgevuurd door een TELAR van de 9A310-serie. Vanuit dat scenario hebben we onderzoek gedaan naar hoe dit wapen werkt. Dat onderzoek was met name gericht op de volgende vragen:

• op welke wijze de TELAR kan worden ingezet, alleen of in combinatie met andere Buk-voertuigen in een bataljonsopstelling;
• op welke wijze een doelwit kan worden geïdentificeerd;
• en wat de taken zijn van de verschillende bemanningsleden (de ‘standard operating procedure’).3

De resultaten van dit onderzoek zijn opgenomen in het wapendossier.

Verder is de verkregen informatie over de raket en de TELAR gecombineerd met andere onderzoeksgegevens: de vluchtgegevens van MH17 op basis van de Flight Data Recorder, de lanceerlocatie bij Pervomaiskyi en de feitelijke vluchtduur van de raket op basis van de berekening van het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR). Op die manier kon in beeld worden gebracht waar en wanneer MH17 binnen het bereik van de TELAR is gekomen en waar MH17 zich bevond toen de raket werd afgevuurd. Dit is niet meer dan een impressie. Vanwege de onzekerheid over de exacte eigenschappen van de gebruikte TELAR en het precieze verloop van het identificatie- en afvuurproces, kon er geen volledige reconstructie worden gemaakt.

Tussenconclusie

Wij ronden dit onderwerp af. Er is grondig onderzoek gedaan naar het Buk-systeem. De resultaten daarvan hebben geholpen om ander bewijs te valideren en inzicht te geven in de algemene werking van de Buk-raket en de TELAR. Wij zien geen nadere aanknopingspunten of reden voor nader onderzoek. Voor de beoordeling van de zaken van deze vier verdachten is de precieze gang van zaken bij het afvuren van de raket niet van belang. Wij komen daar in onze eindconclusie nog op terug.