Zitting 1 februari 2021

Verzoeken verdediging

De verdediging heeft vandaag verschillende verzoeken gedaan waarop uw rechtbank zal moeten beslissen. Uw rechtbank heeft op 25 november jl. benadrukt dat de regiefase die dag werd afgerond en dat bij de beoordeling van eventuele nieuwe onderzoekswensen zeer strikte vereisten gelden, die strenger zijn dan tot op heden. De wijze waarop de verdediging vandaag verzoeken heeft geformuleerd, houdt daarmee geen gelijke tred. De meeste verzoeken zijn niet of nauwelijks gemotiveerd. Wij zullen ze zo bespreken.

Een mogelijk misverstand willen wij eerst rechtzetten. De verdediging schrijft hier ter zitting een standpunt aan ons toe over het belang van bepaalde tapgesprekken dat wij nooit hebben ingenomen. Anders dan de verdediging stelt (randnummer 44), leiden wij de betrokkenheid van Pulatov bij het misdrijf niet voor een belangrijk deel  af uit vijftien door uw rechtbank genoemde tapgesprekken in zijn persoonsdossier. 

Het gesprek waarvan recent is gebleken dat Pulatov er niet aan deelneemt, is gevoerd om 19.25.39 uur op de avond van 17 juli 2014: na het neerschieten van MH17. Het is niet een van de gesprekken waarin openlijk over de Buk wordt gesproken. Het gesprek wordt genoemd in het persoonsdossier van Pulatov onder het kopje “Rol PULATOV na neerhalen MH17”, waarin ook andere gesprekken worden besproken over de crash site. In persoonsdossiers komt bewijs aan de orde tegen verdachten, maar ook informatie die niet direct van belang is voor het bewijs. Dat uw rechtbank dit gesprek wil(de) betrekken in spraakvergelijkend onderzoek, kunnen wij begrijpen: het is immers een gesprek dat wordt gevoerd tussen andere gesprekken in waarin wel over de Buk wordt gesproken. Dat in het dossier dit gesprek eerder is toegeschreven aan Pulatov is ongelukkig, maar ook nog enigszins te begrijpen: het is een gesprek dat wordt gevoerd terwijl vruchteloos wordt gebeld naar het nummer van Pulatov. En omdat het niet een voor het bewijs relevant gesprek is, is het niet extra gecontroleerd zoals dat bij de bewijsgesprekken wel is gebeurd.

Dat het gesprek van 19:25:39 door het OM nooit is beschouwd als – zoals de verdediging stelt – een van de “vijftien allerbelangrijkste gesprekken” (randnummer 45), kunt u op twee manieren vaststellen:

In het dossier Telecom is beschreven dat een aantal voor het bewijs relevante tapgesprekken is vertaald naar het Nederlands.¹ Van die gesprekken zijn ook de audio-opnamen in het procesdossier gevoegd. Het betreffende gesprek zit daar niet bij.

Vanaf het begin van deze zaak hebben wij meermalen aan de verdediging gevraagd om te reageren op de tapgesprekken die aan Pulatov worden toegeschreven. Wij stellen de verdediging al bijna een jaar lang dezelfde vraag als uw rechtbank vandaag heeft gesteld: wil Pulatov een standpunt innemen over de tapgesprekken die in het dossier aan hem worden toegeschreven? Op  23 maart 2020 schreven wij dit aan de verdediging:

“Het spreekt voor zich dat de door het Openbaar Ministerie (OM) gevraagde reactie op tapgesprekken van de verdediging primair betrekking heeft op de 11 gesprekken, waarvan de Nederlandse vertaling en audio-opname in het dossier zijn opgenomen. Via uw stand alone laptop kan uw cliënt kennis nemen van de audio-opnamen.”

U begrijpt: het gesprek van 19:25:39 uur is niet één van die gesprekken.

Op 10 juli 2020 hebben wij dat verzoek herhaald, en op 22 juli 2020 nog maar eens een keer.

De suggestie dat wij het gesprek van 19:25:39 uur belangrijk vinden voor het bewijs is dus evident in strijd met de vragen die wij nu al bijna een jaar aan de verdediging stellen. Tegen deze achtergrond raden wij uw rechtbank aan reeds nu te beslissen over de aanpassing van de opdracht van de rechter-commissaris en zo nodig het antwoord van Pulatov te binden aan een termijn.

Verzoeken met betrekking tot Almaz Antey (randnummers 4-11)

Verzoek om voeging stukken Almaz Antey

Het Openbaar Ministerie verzet zich niet tegen voeging van de verzochte stukken van Almaz Antey (randnummer 4). Deze stukken zijn eind juli vorig jaar aan de verdediging en de rechter-commissaris ter inzage gegeven met het oog op te verrichten onderzoek.² In de onlangs ontvangen nieuwe rapporten van Almaz Antey wordt hiernaar verwezen en zijn daar afbeeldingen uit opgenomen.

Verzoek om nadere vragen te stellen aan Almaz Antey

Verder heeft de verdediging verzocht om nadere vragen te stellen aan de opstellers van het rapport van Almaz Antey en om hun CV’s op te vragen (randnummers 5-8). Vorige week heeft de rechter-commissaris al bericht dat zij op aangeven van Almaz Antey de heer Malyshevskiy als deskundige zal horen en dat zij met het oog op de verhoren van alle deskundigen een recent CV zal opvragen.³ Anders dan de verdediging veronderstelt, heeft Almaz Antey in één van de verstrekte rapporten al gericht gereageerd op de rapporten van het NLR en de RMA.⁴ Net als de rechter-commissaris meent het Openbaar Ministerie dat hiermee uitvoering is gegeven aan de verwijzingsopdracht van uw rechtbank. Er is dus geen reden nadere vragen te stellen aan Almaz Antey. De verzoeken van de verdediging zijn in dit opzicht gebaseerd op een onvolledige voorstelling van het materiaal dat van Almaz Antey is ontvangen.

Verzoek om nadere bezichtiging door Almaz Antey

De verdediging heeft verzocht om de deskundige van Almaz Antey zelf in staat te stellen om de wrakstukken te bezichtigen (randnummers 9-11). Dat zou van belang zijn voor de deskundigenverhoren, die op verzoek van Pulatov zullen plaatsvinden.

Waarom dit noodzakelijk zou zijn, blijft onduidelijk. Almaz Antey heeft er zelf niet om gevraagd. Onlangs heeft deze Buk-fabrikant nog nieuwe rapporten opgesteld, waarin conclusies worden getrokken op basis van haar eigen eerdere bezichtiging van de wrakdelen in Gilze-Rijen in het kader van het OVV-onderzoek, op basis van fotomateriaal van wrakdelen en op basis van de resultaten van een eigen detonatietest met een Russisch passagiersvliegtuig van het type Ilyushin-86.⁵ Op basis van die informatie heeft Almaz Antey als “the most likely type of missile” een Buk-raket aangewezen van het type 9M38.⁶

In zijn rapport zegt Almaz Antey nergens dat het nog meer informatie nodig zou hebben. Een nadere bezichtiging van de wrakdelen door Almaz Antey is dus nergens voor nodig. Dat zou de voorbereidingen van de rechter-commissaris van de reeds geplande deskundigenverhoren alleen maar doorkruisen. Bovendien heeft uw rechtbank geen opdracht gegeven om Almaz Antey weer een nieuw onderzoek te laten doen naar het schadebeeld, maar alleen om Almaz Antey te bevragen over zijn eerdere bevindingen.⁷

Foto’s uit de database waarin eveneens de foto’s van de niet-gerepatrieerde wrakdelen zijn opgenomen (randnummer 40)

De verdediging heeft uw rechtbank verder verzocht om te bepalen dat zij “de foto’s uit de database waarin eveneens de foto’s van de niet-gerepatrieerde wrakdelen zijn opgenomen” verkrijgen. Op welke database en foto’s de verdediging hier doelt, is ons niet duidelijk. Op 28 juli 2020 hebben wij de verdediging een gegevensdrager met foto’s van alle geborgen wrakdelen verstrekt. Wrakdelen die niet zijn geborgen door de OVV konden logischerwijs niet worden betrokken in het forensisch onderzoek. Daar zijn dus geen foto’s van gemaakt in Nederland. Waarom nader onderzoek naar een onbepaalde categorie van foto’s van niet-geborgen wrakdelen noodzakelijk zou zijn, blijft eveneens onduidelijk. Het verzoek moet daarom worden afgewezen als onvoldoende gemotiveerd.

Schouw reconstructie (randnummer 60)

De verdediging heeft zich op het standpunt gesteld dat bij een nader toe te wijzen schouw “alle relevante, beschikbare wrakstukken zouden moeten worden betrokken” (randnummers 58-60). Daarbij wordt niet aangegeven welke wrakstukken de verdediging dan relevant zou vinden en waarom. Alleen al hierom kan hierop niet beslist worden.

Uw rechtbank heeft uw beslissing over de schouw geschaard onder de vraag of MH17 is neergeschoten met een Buk-raket. Onder diezelfde noemer heeft u op 3 juli 2020 nader onderzoek gelast naar het schadebeeld van MH17 en de verdediging in de gelegenheid gesteld om de reconstructie te bezichtigen. Als sluitstuk op dit onderzoek zou uw rechtbank dan, voor zover nodig, alsnog een schouw van diezelfde reconstructie kunnen gelasten.⁸

Zoals wij op de zitting van 10 maart hebben benoemd, bestaat de reconstructie uit het voorste deel van het vliegtuig: de buitenzijde van de cockpit, de businessclass en een klein deel van de economy class.⁹ Op deze wrakdelen bevindt zich de hoogste concentratie van inslagschade. Concreet gaat het om  honderden kleine en grote gaten, kraters en schampschade.¹⁰ Die wrakdelen geven dus ook de meeste informatie over het gebruikte wapen. Ook als MH17 zou zijn neergeschoten door een ander wapen dan een Buk-raket, dan zal dat wapen in elk geval in staat moeten zijn om die honderden kleine en grote gaten, kraters en schampschade op de reconstructie te veroorzaken. Aan dit dominante schadebeeld kunnen andere wrakdelen, met andere schade, niets relevants meer toevoegen of afdoen. Daarom ziet het OM geen reden voor uitbreiding van de schouw.

De foto’s die de verdediging hier vandaag heeft getoond, zijn wat ons betreft illustratief voor de noodzaak om de gebruikelijke eisen te blijven hanteren dat verzoeken gespecificeerd en onderbouwd moeten worden. Als de verdediging wil vaststellen of de getoonde delen wel of niet relevant zijn voor de vaststelling van het wapen dat MH17 heeft neergeschoten, doet zij er goed aan niet alleen de foto’s te bekijken maar ook de informatie te lezen die zich al in het dossier bevindt over deze delen:

• Het eerste voorwerp dat de verdediging noemt en heeft laten zien, met SIN nummer AABA9818, wordt beschreven in het algemeen relaas (vanaf p. 51).
• Verschillende andere van de getoonde delen zijn onderzocht door het NFI en worden beschreven in het dossier.¹¹
• Zo is het deel met nummer AAHI2146NL een metalen fragment dat wordt beschreven in Primo-00756 en benoemd in het algemeen relaas van deeldossier FO Wijk bij Duurstede.¹² Hier valt te lezen dat dit specifieke metaalfragment (met andere metaalfragmenten) is overgedragen aan het NFI voor onderzoek. In het algemeen relaas van het Hoofddossier Forensische Opsporing zijn de resultaten van dit onderzoek te lezen, inclusief de verwijzing naar het betreffende NFI-rapport: Primo 8831.¹³ Uit dit rapport blijkt dat de herkomst van dit stuk staal onduidelijk is. Het is – met andere woorden –niet duidelijk of het wel om een wrakdeel van MH17 gaat. Om die reden is geen nader onderzoek naar dit stuk metaal verricht. Wat visuele inspectie door de heer Biedermann aan deze bevindingen van forensisch deskundigen zou kunnen toevoegen is zonder nadere toelichting niet begrijpelijk.

Voor alle duidelijkheid, in het bijzonder voor het publiek: zoals omschreven in het dossier en toegelicht op de zitting van 8 juni 2020 zijn alle geborgen wrakdelen in Nederland visueel onderzocht door specialisten van het NFI, de forensische recherche en de OVV. Vliegtuigvreemde materialen en wrakdelen met schade die niet paste bij een val zijn apart genomen en nader onderzocht.¹⁴ Alle visueel onderzochte wrakdelen zijn gefotografeerd. De digitale fotobestanden van al deze wrakdelen zijn op 28 juli 2020 aan de verdediging verstrekt. Op basis van die foto’s kan de verdediging de forensische relevantiebeoordeling zelf toetsen.

Op de reconstructie van MH17 zijn weliswaar alleen de volgens verschillende deskundigen meest relevante wrakdelen opgenomen, maar de verdediging beschikt dus over foto’s van alle geborgen wrakdelen en al die delen zijn onderzocht vóórdat er werd geselecteerd wat relevant genoeg was voor de reconstructie. Overigens is vanaf de eerste oplevering van het dossier in het beslagdossier te lezen dat in Soesterberg achttien containers met wrakdelen zijn opgeslagen.¹⁵ Van nieuwe informatie die moet leiden tot een soepeler beoordeling van verzoeken met betrekking tot die opgeslagen wrakstukken is dus geen sprake.

De schouw en het onderzoek naar dit schadebeeld staat verder los van het onderzoek naar de aangetroffen vliegtuigvreemde materialen (of vermoedelijke raketdelen) die zijn aangetroffen in de wrakdelen, lichamen en bezittingen van slachtoffers en het rampgebied. Eerder heeft het Openbaar Ministerie de verdediging al in de gelegenheid gesteld om door verzochte vliegtuigvreemde delen te bekijken in Gilze Rijen. Aanstaande donderdag zal zij aanvullende delen bezichtigen bij het NFI. Er is dus alle gelegenheid voor de verdediging om de bevindingen van het onderzoek kritisch te toetsen.

Informatie waaruit iets kan worden afgeleid over het functioneren van de Strela-10 in de periode juli 2014 (randnummer 64)

De verdediging verzoekt om informatie waaruit iets kan worden afgeleid over het functioneren van de Strela-10 in de periode juli 2014. Anders dan de verdediging stelt (randnummer 62), heeft uw rechtbank dat verzoek al afgewezen in november jl.¹⁶ De verdediging voert niets aan dat nu tot een andere beslissing kan leiden dan eerder. De redenering van de verdediging dat het wel of niet defect zijn van de Strela-10 in juli 2014 bepalend zou zijn voor de vraag of de gewapende groep van de verdachte behoefte had aan een Buk, is in ieder geval onjuist. Dat is alleen al zo omdat de Buk een veel groter bereik heeft dan de Strela-10 en uit het dossier blijkt dat de DPR problemen had met luchtaanvallen door Oekraïense gevechtsvliegtuigen die hoger vlogen dan hun luchtafweer voor 17 juli 2014 kon bereiken.¹⁷ Een Buk-TELAR had daarvoor wel het hoogtebereik, en daarmee een grote meerwaarde voor de DPR – of hun Strela-10 nu functioneerde of niet. Dit herhaalde verzoek moet worden afgewezen omdat uitvoering er van niet noodzakelijk is. 

Data radar tracking devices (randnummer 74)

De verdediging heeft verzocht om uw beslissing over het opvragen van Oekraïense radardata te heroverwegen. In uw tussenuitspraak heeft uw rechtbank eerder geoordeeld dat het zinloos was om deze informatie op te vragen, omdat Oekraïne al bij herhaling heeft aangegeven niet over meer radargegevens te beschikken dan ter beschikking is gesteld aan het JIT. Waarom die data nu op eens wel verstrekt zouden kunnen worden, legt de verdediging niet uit. Voor alle duidelijkheid: het JIT en het Openbaar Ministerie hebben bij de Oekraïense autoriteiten bij herhaling om alle typen relevante radardata verzocht, inclusief gegevens over de detectie van andere radarsystemen. De Oekraïense autoriteiten hebben ons laten weten dat zij alle beschikbare relevante radargegevens hebben verstrekt. Opnieuw vragen wij ons af, waarom de verdediging zich blijft beperkten tot Oekraïense radargegevens. Zoals wij op de zitting van november hebben benoemd, heeft het Russische Ministerie van Defensie verklaard dat zij op 17 juli 2014 verhoogde activiteit had geregistreerd van de radar (een 9S18 of Target Acquisition Radar) van een Oekraïens Buk-systeem, kennelijk in de omgeving van Zaroshchenske.¹⁸ Ondanks verzoek van het OM hebben de Russische autoriteiten deze radargegevens niet verstrekt.¹⁹ Waarom de verdediging wel genoegen neemt met deze Russische reactie over de gegevens van radar tracking devices, maar niet met het Oekraïense antwoord, is ons niet duidelijk. Wat daar ook van zij: dit herhaalde verzoek moet worden afgewezen omdat de verdediging geen informatie naar voren heeft gebracht die tot een ander oordeel kan leiden dan in november.

Leon en de commandant van de Konstantinovka verkenningscompagnie (randnummers 77-78)

De verdediging wil twee nieuwe getuigen doen horen: het gaat om personen die door getuige M58 zijn benoemd als Leon en de commandant van de Konstantinovka verkenningscompagnie. De verdediging stelt dat dit noodzakelijk zou zijn ter validatie van de verklaring van M58 en voor de vragen naar het gebruikte wapen en de afvuurlocatie. Waarom dat noodzakelijk is, legt de verdediging niet uit. Het is ook niet vanzelfsprekend. In het dossier bevindt zich al veel informatie waarmee uw rechtbank de verklaring van M58 kan beoordelen, waaronder een uitgebreid proces-verbaal waarin onderdelen van zijn verklaring worden vergeleken met andere informatie.²⁰ In het dossier bevindt zich ook al veel informatie over het gebruikte wapen en de afvuurlocatie. Het nu nog gaan zoeken van aanvullende getuigen daarbij is niet noodzakelijk en niet zinvol als we zo weinig van ze weten als bij deze twee personen.

Uw rechtbank heeft in november uitgelegd aan welke eisen getuigenverzoeken moeten voldoen die er toe dienen om de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van reeds verkregen informatie te toetsen.²¹ Deze verzoeken voldoen niet aan die eisen en moeten daarom worden afgewezen.

Planning verder verloop zitting

Wij zien uit naar een nadere planning van het verdere zittingsverloop door uw rechtbank. Met de verdediging denken wij dat nu nog lastig valt in te schatten hoeveel tijd daadwerkelijk nodig is voor een schriftelijke ronde over de vorderingen benadeelde partij, omdat wij niet weten wat de aard en omvang is van hetgeen besproken moet worden in die ronde. Als Openbaar Ministerie hechten wij in ieder geval aan een efficiënt gebruik van de gereserveerde zittingsruimte en een voor iedereen ver van tevoren inzichtelijke planning. Mede daarom geven wij nu vast aan dat wat ons betreft te overwegen valt requisitoir en pleidooi te laten plaatsvinden voor de mondelinge behandeling van de vorderingen benadeelde partij indien de doorlooptijd van de schriftelijke ronde zo lang is dat anders geplande zittingsruimte onbenut blijft.

Voetnoten

[1] Primo-07058, p. 12. Die Nederlandse vertalingen bevinden zich in het Bijlagendossier Tapgesprekken.

[2] Zie brief Openbaar Ministerie aan voorzitter rechtbank d.d. 27 augustus 2020.

[3] Brief van de rechter-commissaris aan raadslieden en OM d.d. 29 januari 2021, p. 3.

[4] ‘SUMMARY Based on Analysis of Materials Presented in Reports of the Netherlands Aerospace Centre and Belgian Royal Military Academy’ (Moscow 2020).

[5] Report on Research Related to Technical Investigation into Accident Involving Boeing 777-200 9M-MRD Passenger Aircraf of Malaysia Airlines Crashed on 17 July 2014 During Flight MH17 from Amsterdam to Kuala Lumpur (Moskou, 2020).

[6] Report on Research Related to Technical Investigation into Accident Involving Boeing 777-200 9M-MRD Passenger Aircraf of Malaysia Airlines Crashed on 17 July 2014 During Flight MH17 from Amsterdam to Kuala Lumpur (Moskou, 2020), p. 10 en 53.

[7] Zie tussenuitspraak d.d. 3 juli 2020.

[8] Tussenuitspraak d.d. 3 juli 2020, p. 13.

[9] Standpunt OM voortgang proces d.d. 10 maart 2020, p. 37.

[10] Zie Primo-08782 (algemeen bijlagendossier forensische opsporing) en Toelichting OM op forensisch onderzoek d.d. 8 juni 2020, p. 19.

[11] Zie o.a. Primo-01459; Primo-00756 bijlagendossier FO; Primo-07374, algemeen relaas deeldossier FO Wijk bij Duurstede; Primo-06555.

[12] Primo-07374: “Op 22 augustus 2014 is van een collega van het tactisch team een verzegelde kartonnen doos ontvangen met daarin 12 metaalfragmenten. De metaalfragmenten zijn voor onderzoek overgedragen aan het NFI. Drie metaalfragmenten waren geschikt voor nader onderzoek, de resultaten en de koppeling in relatie tot andere metaalfragmenten wordt onder 4.2.2. beschreven in het Forensisch hoofddossier.”

[13] In het NFI rapport is te lezen dat de verwrongen stukken metaal [AAHI2146NL] en [AAHI2171NL] perforaties bevatten. Het is onduidelijk waardoor deze perforaties zijn veroorzaakt. Omdat de herkomst van deze stukken metaal onduidelijk is, zullen deze stukken vooralsnog niet verder worden onderzocht.

[14] Toelichting forensisch onderzoek d.d. 8 juni 2020, p. 11-12.

[15] Zie Primo-11777, p. 7 (relaas beslagdossier) en Primo-13198 (Beslagdossier\02. Verzamel KVI's forensisch onderzoeksmateriaal).

[16] Zie tussenuitspraak 25 november 2020, p. 52 (“Al het meer of anders verzochte dan wel gevorderde door de verdediging, het Openbaar Ministerie en het rechtsbijstandsteam wordt afgewezen.”).

[17] Zie o.a. Primo-11940 (zaakdossier voorgeschiedenis), par. 4.8 en 6.5.

[18] Primo-05648, bijlage 1, p. 5879: “On the photo of same area dated July 18 we can see that the battery left the occupied position. Besides it, on July 17 we detected increased activity of Ukrainian radars 9S18 Kupol-Ml of the Buk missile system.”

[19] Primo-02017 (rechtshulpdossier, rechtshulpverzoeken Russische Federatie).

[20] Primo-14053 (algemeen bijlagendossier).

[21] Zie tussenbeslissing 25 november 2020, p. 9-10.