Slimmer verstoren en afpakken van criminele geldstromen

Nieuwsbericht | 21-04-2021 | 08:00

Koerswijziging

Totaaloffensief
De drijfveer voor criminelen is geld verdienen en daarom vindt het OM het belangrijk om dat aan te pakken. “Criminelen worden steeds slimmer in het onzichtbaar maken van hun winsten. Het is aan de overheid om wendbaar te zijn en zich aan die nieuwe manieren aan te passen. Het OM wil die winsten zichtbaar maken en uiteindelijk afpakken. Hiermee voorkomen we dat misdaad loont en dat criminelen in staat zijn hun werk voort te zetten.”, zegt Anita van Dis, landelijk officier van justitie witwassen en afpakken van het Functioneel Parket. In 2019 heeft het OM een koerswijziging ingezet. Samen met alle betrokken opsporingsdiensten richt het OM zich, naast het afpakken ook op het verstoren van criminele geldstromen. Van Dis: “Het gaat om een totaaloffensief. De bedoeling is dat crimineel geld niet meer kan worden geherinvesteerd in criminaliteit en dat criminelen daar niet meer ongestoord van kunnen genieten.” Dat is terug te zien in de resultaten van 2020.

Het afgelopen jaar zijn er meerdere strafrechtelijke onderzoeken in het nieuws geweest die deze koerswijziging ondersteunen. Zo hielden de politie en de FIOD in juni vijf verdachten aan in een onderzoek naar witwassen van crimineel verdiend geld. Uit onderzoek van de FIOD blijkt dat de legale inkomsten van de aangehouden twee verdachten vermoedelijk niet hoog genoeg waren om hun uitgaven te verklaren. Zo huurden de man en vrouw een exclusieve auto en zij kochten een huis zonder hypotheek. De verdenking is dat dit allemaal betaald werd met inkomsten uit criminaliteit, zoals bijvoorbeeld drugshandel.

Een ander witwasonderzoek van cocaïnegelden leidde naar 4,8 miljoen aan cash. In november stuitten rechercheurs van de politie tijdens een doorzoeking op zeven tassen, die tot de nok toe gevuld waren met bundels contant geld. Dat geld is in beslag genomen. Deze actie maakte onderdeel uit van een onderzoek naar geldstromen, die gelieerd zijn aan grootschalige en internationale cocaïnehandel.

Slachtofferbeslag
Beslagleggen kan ook een waardevolle bijdrage leveren aan de maatschappij. Inbeslagname wordt door het OM niet alleen als hoofddoel gezien, maar kan ook als middel worden ingezet. Een voorbeeld hiervan is het slachtofferbeslag. Eind januari 2021 braken er, naar aanleiding van de coronamaatregelen, rellen uit en in verschillende steden en werden door relschoppers vernielingen aangericht, zo ook in Den Bosch. In deze stad werd de schade als gevolg van de rellen geschat op ten minste een half miljoen euro. Het Functioneel Parket in Den Bosch heeft toen slachtofferbeslag gelegd onder de Bossche relshoppers. Slachtofferbeslag biedt namelijk de mogelijkheid om op snelle en effectieve manier de mensen tegemoet te komen die schade hadden geleden door de rellen. Samen met het Arrondissementsparket Oost-Brabant, de politie en FIOD Eindhoven, is er binnen 1 à 2 dagen beslag gelegd op onder andere auto’s van relschoppers, zodat de verkoopopbrengsten hiervan naar de slachtoffers van de vernielingen konden gaan. Ook werd er beslag gelegd op bankrekeningen en loon. De overige OM-onderdelen volgden deze werkwijze. Het stevige optreden van OM en politie, in combinatie met de beslaglegging van auto’s en dergelijke heeft er aan bijgedragen dat de rellen snel uitdoofden.

Samenvatting resultaten 2020

Witwassen
De aanpak van criminele geldstromen vereist schaken op verschillende borden tegelijk. Overal waar wordt verdiend aan criminaliteit, wordt ook witgewassen. Door meer zicht te krijgen op geldstromen worden de activiteiten van criminele netwerken beter in kaart gebracht. Het is belangrijk te ontdekken welke kanalen en methodes criminelen gebruiken. “Financieel rechercheren, in feite de ‘core business’ van de FIOD, heeft hierbij een belangrijke toegevoegde waarde en staat daarom hoog op onze agenda”, aldus Thomas Bosch, directeur portefeuille opsporing van de FIOD. Mede door de werkwijze van de politie en FIOD ontving het OM in 2020 een record aantal witwasdossiers, namelijk 4042.

Beslag en incasso
In 2020 heeft het OM voor een bedrag van 303 miljoen euro (2019: 258,1 miljoen) aan beslag gelegd, waaronder veel contant geld en cryptovaluta. Deze criminele winsten kunnen via strafzaken worden afgepakt en worden teruggegeven aan de slachtoffers. Daarnaast heeft het OM ook nog beslag gelegd op 184 miljoen euro op verzoek van het buitenland. Van Dis: “Dit cijfer is een goed resultaat, maar het kan natuurlijk altijd beter”. Hoewel harde cijfers ontbreken, heeft het OM de indruk dat de coronapandemie in 2020 voor minder actiedagen (doorzoekingen) in financiële onderzoeken zorgde, terwijl juist rond deze dagen vooral crimineel vermogen in beslag is genomen. Ondanks de coronapandemie zijn de beslagdoelstellingen van 270 miljoen euro ruimschoots gehaald.

In totaal bedroeg het incassoresultaat ruim 84 miljoen euro. Dat geld gaat naar de schatkist. In 2020 heeft het OM geen hoge of bijzondere transactie afgesloten. Het incassocijfer, zonder hoge transactie, is iets hoger dan 2019 (2019: 78,2 miljoen incasso zonder hoge transacties).

Contanten tijdens coronapandemie
De grootste stijging in 2020 zit in het beslag op contanten, van 61 miljoen in 2019 naar bijna 103 miljoen in 2020. Zo ontdekte de Dienst Infrastructuur van de Landelijke Eenheid veel cash in verborgen ruimten in auto’s. Gert Wibbelink, plaatsvervangend diensthoofd van de Dienst Infrastructuur: “het afgelopen jaar hebben we 10 miljoen euro cash gevonden in voertuigen. De verborgen ruimtes van voertuigen treft onze dienst meestal aan tijdens surveillance door het Flexibel Interventie Team op de snelwegen. Bij daarop volgende doorzoekingen in woningen werd door die dienst nog eens vier miljoen euro aan contanten ontdekt.”

Bij invallen in panden met spookbewoning waarin criminelen zich schuil hielden, werd vorig jaar ook veel meer contant geld aangetroffen en in beslag genomen. Volgens Van Dis lijkt het erop dat criminelen in coronatijd moeilijker hun cash kunnen witwassen: “Voor de coronapandemie zetten criminelen hun geld weg via cash intensieve bedrijven, zoals bijvoorbeeld horeca, straatverkoop (voornamelijk markten) en de dienstverlening (zoals kappers, nagelstudio’s, massage- en schoonheidssalons en wasserettes). Ook het vervoer van contant geld naar het buitenland is lastiger geworden, net zoals het regelen van transport. Daar komt bij dat het OM beter de weg weet naar het fout verdiende geld.”

Voor criminelen zijn contanten nog steeds een belangrijk betaalmiddel. De ministerraad heeft in 2020 ingestemd met een wetsvoorstel rondom de aanpak van witwassen. Deze nieuwe wetgeving zorgt ervoor dat contante betalingen vanaf drieduizend euro voor beroeps-of bedrijfsmatige handelaren niet meer mogelijk zijn.

Cryptomunten
Het OM heeft voor 8,2 miljoen euro aan cryptomunten in beslag genomen. Een forse stijging, in 2019 was dat nog 1,1 miljoen. Dat komt onder meer doordat in strafrechtelijke onderzoeken crypto wallets van grote waarde in beslag zijn genomen. Van Dis ziet dat criminelen steeds vaker de weg weten te vinden naar de wereld van virtuele betaalmiddelen.  ”We zien een sterke stijging van bepaalde vormen van criminaliteit met misbruik van cryptomunten.”

Informatiedeling

Veel vormen van criminaliteit hebben een financieel motief. Informatiedeling tussen het OM en zijn partners kan helpen om te leren hoe criminele geldstromen werken. Van Dis: “Wat wij leren, delen we ook met onze partners.” Ook door de politie wordt dit belang onderstreept. Gery Veldhuis, landelijk portefeuillehouder Financieel Economische Criminaliteit van de politie: “Samen met haar partners blijft de politie inzetten op de aanpak van criminaliteit vanuit een financieel economisch perspectief. Bij de aanpak van criminele geldstromen streeft de politie daarbij naar het sterker positioneren van financiële opsporing als vaste pijler in het opsporingsproces en de bijbehorende informatieverzameling.”

Door betere informatiedeling publiek-privaat weten bijvoorbeeld banken steeds beter waar ze op moeten letten bij het onderzoeken van transacties die mogelijk verbonden zijn aan criminaliteit.”, aldus Van Dis. Ongebruikelijke transacties die worden gemeld bij de FIU spelen uiteindelijk na een analyse van de FIU een belangrijke rol in de opsporing en vervolging van criminaliteit.” Nieuwe fenomenen en trends in criminele geldstromen worden zo ontdekt. Het Anti Money Laundering Centre van de FIOD en de Nationale Politie kijken via een datagedreven aanpak naar verdachte transacties. Deze verdachte transacties zijn voor de opsporing en vervolging van groot belang, deels om rechtstreeks strafrechtelijke onderzoeken op te  starten, maar vaker als onderdeel van bewijs in een strafrechtelijk onderzoek. Het melden van ongebruikelijke transacties loont en draagt bij aan een betere informatiepositie  in het strafrecht.

Wetgeving

Opsporen en afpakken van crimineel geld is een andere tak van sport en vereist ook een andere aanpak. Met de juiste informatie op de juiste plaats kunnen we criminele activiteiten volgen, stoppen en ook voorkomen. Informatiedeling is derhalve van groot belang maar moet ook heel zorgvuldig met het oog op privacy gebeuren. We wegen de belangen altijd goed af. Tussen OM en andere overheden en private partijen kan informatiedeling dan ook alleen als de wet die mogelijkheid ook biedt. Wil het OM meer resultaat kunnen boeken dan is er naast allerlei initiatieven ook nieuwe wetgeving nodig. Het OM is dan ook blij met het wetsvoorstel over gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden. “Dit helpt ons nauwer samen te werken met onze partners, zodat we sneller kunnen inspelen op criminele trends.”, aldus Van Dis.

Criminelen doen er namelijk alles aan om hun vermogen verborgen te houden. Dat gebeurt via constructies over vele landsgrenzen, gebruik makend van landen die wetgeving hebben die rechtshulp aan Nederland moeilijk maakt. Vaak via bijvoorbeeld stromannen en ingewikkelde constructies  van rechtspersonen. Om criminelen voor te zijn moet er ook nieuwe wetgeving komen die het makkelijker maakt criminele verdiensten af te pakken. Daarover zijn het OM en de opsporingsdiensten in gesprek met het ministerie van Justitie en Veiligheid. Hiermee kunnen OM en opsporingsdiensten ook in de toekomst goede resultaten blijven boeken.